Ο Χατέμ Μπεν Αρφά ήταν ένας εξαιρετικά χαρισματικός μεσοεπιθετικός, με απίστευτο ταλέντο στην ντρίμπλα, αλλά συχνά έπεφτε στην παγίδα να κρατάει την μπάλα υπερβολικά πολύ, επιχειρώντας να περάσει 3-4 παίκτες μόνος του , λάτρευε δηλαδή να ντριμπλάρει ανούσια. Τις καλές του ημέρες , λάτρευες να τον παρακολουθείς , τις κακές του ημέρες όμως ήταν καταστροφικός για την ομάδα του. Μπορούσε να κάνει τα πάντα, αλλά σπάνια το σωστό. Παρά το ταλέντο του τελικά δεν κατάφερε να πιάσει ποτέ το ταβάνι του καθώς δεν είχε διάρκεια. Τι σχέση έχει αυτό με το σημερινό μας άρθρο όμως; Σήμερα θα μιλήσουμε για την «τεχνητή διευθέτηση».
Με τον όρο «τεχνητή διευθέτηση» εννοούμε μια πράξη ή συναλλαγή που φαίνεται νόμιμη, αλλά στην πραγματικότητα είναι επίπλαστη , δεν έχει πραγματικό οικονομικό ή εμπορικό λόγο ύπαρξης. Η έννοια αυτή εισήχθη στο ελληνικό φορολογικό δίκαιο ως γενικός κανόνας για να αντιμετωπίζονται οι καταχρηστικές πρακτικές φοροαποφυγής, δηλαδή οι περιπτώσεις όπου κάποιος εκμεταλλεύεται τον νόμο , όχι για να αναπτυχθεί επιχειρηματικά, αλλά για να πληρώσει λιγότερο φόρο. Είναι το φαινόμενο δηλαδή ,σύμφωνα με το οποίο ο φορολογούμενος «ντριμπλάρει» ανούσια και άσκοπα για να κερδίσει εφήμερα.
Στην ουσία, ο νομοθέτης προσπάθησε να φέρει πιο κοντά τα φαινόμενα της φοροαποφυγής (όταν χρησιμοποιείς «νόμιμα παραθυράκια») και της φοροδιαφυγής (όταν παραβιάζεις ευθέως τον νόμο), ώστε να τα αντιμετωπίζει με ενιαίο τρόπο. Έτσι, ακόμη κι αν μια συναλλαγή δεν παραβαίνει κάποιον κανόνα, αν αποδειχθεί ότι έγινε μόνο και μόνο για να μειώσει τον φόρο, μπορεί να χαρακτηριστεί ως τεχνητή διευθέτηση. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Φορολογική Διοίκηση έχει το δικαίωμα να αγνοήσει τη συναλλαγή και να υπολογίσει τους φόρους σαν να μην είχε γίνει ποτέ.
Αν λοιπόν μια συναλλαγή ή μια εταιρική δομή φαίνεται τυπικά νόμιμη, αλλά δεν έχει πραγματικό επιχειρηματικό λόγο , αν δηλαδή υπάρχει μόνο για να μειώσει τον φόρο , τότε θεωρείται «μη γνήσια». Σε μια τέτοια περίπτωση, η φορολογική διοίκηση επαναπροσδιορίζει τον φόρο σαν να είχε γίνει μια «κανονική» συναλλαγή, με βάση την οικονομική ουσία και όχι τον τύπο. Με άλλα λόγια, ο νόμος κοιτάζει την πρόθεση πίσω από την πράξη, όχι μόνο τα χαρτιά που την αποδεικνύουν.
Οι φορολογικοί έλεγχοι τα τελευταία χρόνια έχουν εντοπίσει πλήθος περιπτώσεων τεχνητής διευθέτησης για τις οποίες έχει αποφανθεί η Διεύθυνση Επίλυσης Διαφορών. Η Διεύθυνση Επίλυσης Διαφορών (ΔΕΔ) είναι μια ειδική υπηρεσία της ΑΑΔΕ όπου όταν ένας φορολογούμενος διαφωνεί με τα αποτελέσματα ενός φορολογικού ελέγχου ή με έναν καταλογισμό φόρου, πρέπει πρώτα να κάνει προσφυγή στη ΔΕΔ πριν απευθυνθεί στα δικαστήρια. Η ΔΕΔ εξετάζει αντικειμενικά την υπόθεση, αξιολογεί τα στοιχεία και μπορεί είτε να επιβεβαιώσει, είτε να διορθώσει, είτε να ακυρώσει την απόφαση της ΑΑΔΕ. Ακολουθούν μερικές αποφάσεις της ΔΕΔ, στις οποίες οι ενέργειες των φορολογουμένων κρίθηκαν ως «τεχνητές διευθετήσεις
Κατακερματισμός τιμολογίων κάτω των 500 €: Η έκδοση πολλών μικρών τιμολογίων από τον ίδιο προμηθευτή την ίδια ημέρα, καθένα αξίας μικρότερης των 500€, ενώ αφορούν ενιαία συναλλαγή μεγαλύτερης αξίας, θεωρείται τεχνητή μεθόδευση. Στόχος τέτοιου κατακερματισμού είναι να παρακαμφθεί η υποχρέωση πληρωμής μέσω τραπέζης για ποσά άνω των 500€ (άρθρο 23 ν.4172/2013) ώστε η δαπάνη να μπορεί θεωρητικά να εξοφληθεί με μετρητά. Κατά την Έκθεση Ελέγχου αυτό συνιστά «τεχνητή διευθέτηση» που έγινε προκειμένου να υπάρξει νομιμοφανής εξόφληση με μετρητά, καταστρατηγώντας τις διατάξεις περί υποχρεωτικής πληρωμής μέσω τραπεζών. Η ΔΕΔ 796/2024 επικύρωσε τον καταλογισμό, απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς του φορολογουμένου και έκρινε ότι τα πολλαπλά τιμολόγια συνιστούν ενιαία συναλλαγή αξίας άνω του ορίου, η οποία κατατμήθηκε καταχρηστικά για να αποφευχθεί η τραπεζική εξόφληση. Φυσικά , οι σχετικές δαπάνες δεν αναγνωρίστηκαν προς έκπτωση.
Εκμίσθωση ακινήτου μέσω συνδεδεμένης εταιρείας: Μία συνήθης πρακτική φοροαποφυγής που έχει εντοπιστεί είναι η μίσθωση ενός ακινήτου από τον ιδιοκτήτη (φυσικό πρόσωπο) σε δική του εταιρεία και η εκ νέου υπεκμίσθωσή του σε τρίτους μέσω της εταιρείας, με μόνο σκοπό να αποφευχθεί η υψηλότερη φορολόγηση εισοδήματος από εκμισθώσεις στο φυσικό πρόσωπο. Σε αυτό το σχήμα, το φυσικό πρόσωπο φορολογείται ελάχιστα ή καθόλου, ενώ τα έσοδα διοχετεύονται στην εταιρεία η οποία φορολογείται με χαμηλότερο συντελεστή και μπορεί να εμφανίζει έξοδα. Αυτή η ασυνήθιστη διάρθρωση, χωρίς γνήσιο επιχειρηματικό λόγο, έχει κριθεί ως τεχνητή διευθέτηση για τη νόθευση της φορολογίας των μισθωμάτων. Δηλαδή, αντιμετωπίζεται ως προσχηματική μεταφορά εισοδήματος από το φυσικό πρόσωπο στο νομικό, προκειμένου να μειωθεί η συνολική φορολογική επιβάρυνση.
Αλυσιδωτές δωρεές περιουσιακών στοιχείων (τριγωνικές γονικές παροχές): Σε αρκετές περιπτώσεις επιχειρείται η μεταβίβαση περιουσίας προς τον τελικό αποδέκτη μέσω ενδιάμεσων συγγενών, ώστε να εκμεταλλευτούν τα αφορολόγητα όρια ή μειωμένους συντελεστές που ισχύουν μεταξύ συγκεκριμένων βαθμών συγγένειας. Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε περίπτωση όπου γιος μετέφερε μετοχές πρώτα στον πατέρα του και εκείνος εν συνεχεία τις δώρισε στον εγγονό με αποκλειστικό σκοπό να αξιοποιηθούν οι απαλλαγές μεταξύ γονέων-παιδιών ή συζύγων. Σύμφωνα με αποφάσεις της ΔΕΔ 1005/2024, 1006/2024, αυτές οι διαδοχικές δωρεές σε σύντομο χρόνο κρίνονται ως ενιαίο τεχνητό σχήμα φοροαποφυγής. Η Φορολογική Διοίκηση αγνοεί τα ενδιάμεσα στάδια (τους «κύκλους» δωρεάς) και επιβάλλει τον φόρο σαν να είχε γίνει η μεταβίβαση απευθείας στον τελικό αποδέκτη, καταλογίζοντας μάλιστα προσαυξήσεις.
Διασυνοριακές δομές χωρίς ουσία – εταιρεία-«μαριονέτα» στο εξωτερικό: Η ίδρυση εταιρείας σε χώρα με ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς μόνο και μόνο για να τιμολογεί αυτή την εμπορική δραστηριότητα μιας ελληνικής επιχείρησης αποτελεί κλασική περίπτωση τεχνητής διευθέτησης. Για παράδειγμα, ελληνική εταιρεία ίδρυσε θυγατρική στη Βουλγαρία και διοχέτευε εκεί τιμολογιακά μέρος των εσόδων της. Εφόσον δεν αποδεικνύεται ουσιαστική επιχειρηματική λειτουργία στη Βουλγαρία (π.χ. πραγματική έδρα, προσωπικό, ανεξάρτητες δραστηριότητες), ο μόνος λόγος ύπαρξης της ενδιάμεσης εταιρείας ήταν η μείωση του φόρου (η Βουλγαρία έχει χαμηλότερο συντελεστή). Σύμφωνα με τη ΔΕΔ 3167/2022, η συγκεκριμένη πρακτική συνιστά μη γνήσια , άρα τεχνητή διευθέτηση χωρίς εμπορική υπόσταση, που στόχευε αποκλειστικά σε σημαντικό φορολογικό πλεονέκτημα κατά παράκαμψη της ελληνικής νομοθεσίας. Ως εκ τούτου, αγνοήθηκε φορολογικά και τα εισοδήματα φορολογήθηκαν σαν να είχαν πραγματοποιηθεί από την ελληνική εταιρεία.
Αύξηση κεφαλαίου με υπερτίμηση ως όχημα φοροαποφυγής: Σε απόφαση της ΔΕΔ 964/2023 εξετάστηκε ο χειρισμός μιας μονοπρόσωπης εταιρείας που προχώρησε σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου με υπέρ το άρτιο (πώληση μετοχών σε μεγαλύτερη αξία από την ονομαστική), χωρίς καμία αλλαγή στη μετοχική σύνθεση. Η εταιρεία, ενώ ήταν ζημιογόνος, εισέφερε κεφάλαιο πολλαπλάσιο της ονομαστικής αξίας των μετοχών, δημιουργώντας υψηλό αποθεματικό υπέρ το άρτιο. Ο έλεγχος θεώρησε ότι αυτό έγινε για να αποφευχθεί ο φόρος συγκέντρωσης κεφαλαίου (που επιβάλλεται στο ονομαστικό κεφάλαιο) και παράλληλα να διατηρηθούν αφορολόγητα αποθεματικά στην εταιρεία. Ως εκ τούτου, καταλογίστηκε ο αναλογών φόρος συγκέντρωσης κεφαλαίου σα να είχε αυξηθεί το κεφάλαιο στο σύνολο του ποσού.
Υπέρογκες αμοιβές ή αποζημιώσεις χωρίς επιχειρηματική λογική: Ένα ακόμη παράδειγμα κατάχρησης είναι η χορήγηση υπερβολικών ποσών ως αποζημίωση ή αμοιβή με σκοπό την τεχνητή δημιουργία εξόδων και τη μείωση κερδών. Σε υπόθεση που εξετάστηκε με την ΔΕΔ 1050/2020, μια εταιρεία κατέβαλε σε στέλεχός της αποζημίωση απόλυσης διπλάσια από το νόμιμο όριο, ενώ μάλιστα το εν λόγω στέλεχος επαναπροσλήφθηκε σχεδόν αμέσως στην ίδια θέση! Η συμπεριφορά αυτή δεν συνάδει με τον σκοπό της νόμιμης αποζημίωσης (που είναι να μετριαστούν οι δυσμενείς συνέπειες της ανεργίας) και ουσιαστικά υποκρύπτει μια έξτρα παροχή/bonus. Ο έλεγχος απέρριψε το επιπλέον ποσό ως μη εκπεστέα λογιστική διαφορά, θεωρώντας ότι πρόκειται για τεχνητή διευθέτηση με στόχο τη μείωση των φορολογητέων κερδών της εταιρείας. Η ΔΕΔ επικύρωσε αυτή τη θέση: η υπερβάλλουσα αποζημίωση αγνοήθηκε φορολογικά και προστέθηκε στα κέρδη (καθώς δεν δικαιολογήθηκε από πραγματική επιχειρηματική αιτία), ενώ παράλληλα δεν επιβλήθηκε χαρτόσημο αποζημίωσης διότι θεωρήθηκε ως μη πραγματική απόλυση.
Γιατί οι φορολογούμενοι πρέπει να αποφεύγουν τις παραπάνω πρακτικές;
Γιατί η άγνοια δεν αποτελεί δικαιολογία απέναντι στη Φορολογική Διοίκηση: Η επίγνωση του τι θεωρείται “τεχνητό” λειτουργεί προληπτικά: ο επιχειρηματίας μπορεί να αποφύγει ενέργειες που “φαίνονται νόμιμες” αλλά στην πράξη παραβιάζουν τον σκοπό του νόμου.Ακόμη και αν έχουν εκδοθεί κανονικά τιμολόγια, ακόμη κι αν τηρούνται οι λογιστικές διατάξεις, εφόσον η πράξη στερείται ουσίας, ο φορολογούμενος κινδυνεύει με αναδρομικούς φόρους, πρόστιμα και προσαυξήσεις και φυσικά δεν μπορεί να επικαλεστεί άγνοια.
Γιατί προστατεύει τον φορολογούμενο από ασυνείδητους χειρισμούς τρίτων: Πολλοί επιτήδειοι , προτείνουν «έξυπνες λύσεις» για μείωση φόρων: εκμίσθωση ακινήτου σε “δική σου” εταιρεία, σπάσιμο τιμολογίων σε ποσά κάτω των 500€, υπερτιμολογήσεις/υποτιμολογήσεις μεταξύ συνδεδεμένων μερών. Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται λογιστικά σωστά, αλλά εφόσον στερούνται εμπορικής ουσίας, βαφτίζονται “τεχνητές διευθετήσεις”. Αν ο επιχειρηματίας γνωρίζει τη σχετική νομοθεσία, μπορεί να προστατευθεί και να απορρίψει τέτοιες “λύσεις” προτού βρεθεί αντιμέτωπος με καταλογισμούς.
Γιατί πλέον οι έλεγχοι βασίζονται σε ανάλυση δεδομένων και όχι απλές τυπικές διασταυρώσεις: Η τεχνητή διευθέτηση δεν εντοπίζεται εύκολα , αλλά η ΑΑΔΕ εφαρμόζει πλέον data analytics, αλγορίθμους ανίχνευσης ανωμαλιών και συσχετισμό δηλώσεων (MyDATA, τιμολόγια, POS, Ε1, Ε3, κ.λπ.). Πρακτικά, ακόμη και μικρές ασυνέπειες , π.χ. επαναλαμβανόμενα τιμολόγια 490€, μπορεί να σηματοδοτήσουν έναν πιθανό έλεγχο. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση του πλαισίου βοηθά τον φορολογούμενο να προσαρμόζει εγκαίρως τη λογιστική του πρακτική πριν “χτυπήσει συναγερμός”.
Γιατί η πρόληψη κοστίζει λιγότερο από τη θεραπεία: Ένας έλεγχος που καταλήγει σε χαρακτηρισμό «τεχνητής διευθέτησης» οδηγεί συνήθως σε καταλογισμό φόρων αναδρομικά , προσαυξήσεις και πρόστιμα, ενίοτε ποινικές ευθύνες (αν συνδυάζεται με φοροδιαφυγή). Η πρόληψη , δηλαδή η ενημέρωση, η τεκμηρίωση και η σωστή συμβουλευτική , κοστίζει ασύγκριτα λιγότερο.
Αντί επιλόγου
Πολύ συχνά , σχεδόν καθημερινά , συνηθίζω να αναφέρω στους πελάτες μου δύο πράγματα: Το πρώτο είναι ότι τα εργαλεία που θα μας ελέγξει η ΑΑΔΕ, είναι πιθανό να μην έχουν επινοηθεί ακόμη ,αφού λόγω της αναδρομικότητας των ελέγχων και της παραγραφής της αξίωσης του Δημοσίου , το 2025 πχ μπορεί να ελεγχθεί μέχρι το 2031. Το δεύτερο είναι ότι στην φοροαποφυγή , όπως και στα περισσότερα πράγματα στην ζωή ,δεν υπάρχει παρθενογένεση. Αυτή την λύση που σκεφτήκατε για να γλιτώσετε φόρο , την έχει σκεφτεί και κάποιος άλλος πριν από εσάς. Συνήθως όμως , την έχει πάθει επίσης, πριν από εσάς. Το ζήτημα είναι να μην την πάθετε κι εσείς. Ο Μπεν Αρφά , αυτό το εξωπραγματικό ταλέντο , δεν στερούνταν δημιουργικότητας , αλλά πειθαρχίας. Γι’ αυτό σταματήστε τις ανούσιες ντρίμπλες. Φροντίστε να συμβουλεύεστε τους σωστούς επαγγελματίες και να σταθμίζετε τις επιλογές σας.
*Πηγή: Taxheaven.gr ,artion.gr , e-forologia.gr
* Το παραπάνω κείμενο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη.Για την σύνταξη και διόρθωση του παρόντος, έγινε χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
*Ο Βασίλης Βογιατζής MSc , είναι Λογιστής – Φοροτεχνικός Α’ Τάξης , ιδρυτής της Λογιστικής εταιρείας VoyiatzisGroup , με έδρα την Κω.