Το Εργαστήριο Σεισμολογίας του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), στο πλαίσιο των ερευνητικών του δραστηριοτήτων που εστιάζουν στην παρακολούθηση του ευρύτερου Ηφαιστειακού χώρου της Νισύρου, έχει εγκαταστήσει και λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο 2023 ένα τοπικό σεισμολογικό δίκτυο στη Νίσυρο.
Το σεισμολογικό δίκτυο αποτελείται από πέντε (5) σεισμολογικούς σταθμούς: NSR1 (Άγιος Ζαχαρίας), NSR2 (Ι.Μ. Σταυρού), NSR3 (Cavo St. Irene), NSR5 (Αυλάκι), NSR6 (ΝΑ Νίσυρος).
Οι σταθμοί διαθέτουν σεισμόμετρο ευρέος φάσματος (wide-band, 10 sec-100 Hz) και ψηφιοποιητή 24-bit, ενώ η μεταφορά των δεδομένων τους στο Εργαστήριο Σεισμολογίας του ΕΚΠΑ γίνεται σε πραγματικό χρόνο μέσω τηλεμετρίας 4G/2G. Η ηλεκτρική τροφοδοσία των οργάνων γίνεται με ηλιακή ενέργεια, μέσω ενός ηλιακού συλλέκτη ισχύος 150 W που φορτίζει μπαταρία χωρητικότητας 100 Ah καθιστώντας τους σεισμολογικούς σταθμούς ενεργειακά αυτόνομους (Εικόνα 1). Συμπληρωματικά με το τοπικό σεισμολογικό δίκτυο του ΕΚΠΑ, στη Νίσυρο λειτουργούν επιπλέον άλλοι δύο (2) σταθμοί του Εθνικού Ενιαίου Δικτύου Σεισμογράφων (ΕΕΔΣ), τα δεδομένα των οποίων, μαζί και με εκείνα άλλων σταθμών της ευρύτερης περιοχής, αξιοποιούνται για την καθημερινή ανάλυση της σεισμικότητας. Επιπλέον, το ΕΚΠΑ διαθέτει τον σταθμό NSR2 στους φορείς του ΕΕΔΣ σε πραγματικό χρόνο, ενώ τα ψηφιακά του δεδομένα είναι δημοσίως προσβάσιμα μέσω της πλατφόρμας EIDA (https://eida.gein.noa.gr/).
Για τη λεπτομερή παρακολούθηση της σεισμικής δραστηριότητας, τόσο στη Νίσυρο όσο και στην ευρύτερη περιοχή γύρω από αυτήν, εφαρμόζονται μέθοδοι μηχανικής μάθησης (τεχνητής νοημοσύνης) για την αυτόματη ανάλυση των σεισμολογικών δεδομένων. Αυτές οι σύγχρονες μέθοδοι επιτυγχάνουν ακρίβεια μετρήσεων που προσεγγίζει εκείνη εξειδικευμένων αναλυτών, ενώ παράλληλα είναι ικανές να ανιχνεύουν πολύ ασθενή σεισμικά σήματα μικροσεισμών, με μεγέθη μικρότερα του 1.0, ή ακόμα και με αρνητικά μεγέθη. Από τον Σεπτέμβριο του 2023, οπότε εγκαταστάθηκε το τοπικό σεισμολογικό δίκτυο του ΕΚΠΑ στη Νίσυρο, μέχρι και σήμερα, η σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή του ηφαιστείου είναι σχεδόν μηδενική. Επομένως, κατά την τρέχουσα περίοδο, δεν υπάρχουν ενδείξεις κινδύνου από ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου 2023 – Ιουνίου 2025, έχουν ανιχνευθεί, με μεθόδους μηχανικής μάθησης, 1092 μικροσεισμοί στην ευρύτερη περιοχή της Νισύρου, με μόλις περίπου 30 από αυτούς να εντοπίζονται με επίκεντρα εντός της Νισύρου ή κοντά στις ακτές της, κυρίως στο νότιο τμήμα του νησιού (Εικόνα 2). Η σεισμικότητα που καταγράφεται στην ευρύτερη περιοχή εντοπίζεται κυρίως στον υποθαλάσσιο χώρο νοτιοδυτικά της Νισύρου (λεκάνη Νοτίου Νισύρου). Στην περιοχή εκείνη, κατά το διάστημα Απρίλιος-Οκτώβριος 2021, είχε εκδηλωθεί ένα σημαντικό σεισμικό σμήνος. Ο μεγαλύτερος σεισμός του σμήνους, με μέγεθος 5.6, έλαβε χώρα στις 26 Ιουνίου 2021, ενώ σημειώθηκαν άλλοι τρεις σεισμοί μεγέθους Μ≥5.0 και περίπου 50 σεισμοί μεγέθους Μ≥4.0. Κατά την περίοδο παρακολούθησης (Σεπτέμβριος 2023 – Ιούνιος 2025), μια συστάδα μικροσεισμών εντοπίζεται, επιπλέον, στον υποθαλάσσιο χώρο δυτικά της Νισύρου. Στην ευρύτερη περιοχή, μικροσεισμική δράση σε μικρά βάθη παρατηρείται κοντά στις νότιες ακτές της Κω, ενώ καταγράφονται και αρκετοί σεισμοί ενδιάμεσου βάθους (άνω των 50 km), κυρίως στα δυτικά της νήσου Κω. Η τρέχουσα εικόνα σεισμικότητας θεωρείται φυσιολογική για την ευρύτερη περιοχή της Νισύρου.
Τα επίκεντρα απεικονίζονται με κύκλους, με το μέγεθος των συμβόλων να αντιστοιχεί στο μέγεθος του σεισμού και το χρώμα να αντιπροσωπεύει το εστιακό βάθος. Οι σταθμοί του τοπικού σεισμολογικού δικτύου του ΕΚΠΑ απεικονίζονται με κίτρινα τρίγωνα και οι κώδικές τους ονομασίες σημειώνονται με ετικέτες.
Παράλληλα, το Εργαστήριο Γεωφυσικής του ΕΚΠΑ, από το 2016 διαθέτει εγκατεστημένους μόνιμους δορυφορικούς γεωδαιτικούς σταθμούς GPS/GNSS στο Μανδράκι Νισύρου (Δημαρχιακό μέγαρο), καθώς και στη Νήσο Κω, στην πόλη της Αντιμάχειας. Το 2023, προχώρησε στην εγκατάσταση δύο (2) νέων μόνιμων σταθμών GNSS στο Ηφαιστειολογικό Μουσείο στα Νικιά, καθώς και στη νήσο Γυαλί, για τη συνεχή παρακολούθηση των εδαφικών κινήσεων και μικρομετακινήσεων της Νισύρου που σχετίζονται με την ηφαιστειακή και σεισμική δραστηριότητα της περιοχής. Τα δεδομένα συνδυάζονται με ετήσιες μετρήσεις GPS σε 25 μη μόνιμα σημεία τοπικού δικτύου στη Νίσυρο (με σταθμούς στο Γυαλί και την Κω), οι οποίες πραγματοποιούνται από το έτος 1997, αποσκοπώντας στη δημιουργία μιας πληρέστερης εικόνας για την εδαφική παραμόρφωση στην περιοχή. Τα γεωδαιτικά δεδομένα του σταθμού NISY (Μανδράκι) είναι δημοσίως διαθέσιμα στην επιστημονική κοινότητα μέσω της πλατφόρμας GLASS (https://gnssdata-epos.oca.eu/#/metadata/marker=NISY00GRC/description).
Η πρόσφατη σεισμική κρίση στη ζώνη Σαντορίνης-Αμοργού, η οποία εντάθηκε κυρίως κατά τον Φεβρουάριο 2025, προσέλκυσε το ενδιαφέρον του κοινού για την ηφαιστειακή δραστηριότητα στη χώρα μας και για τη σύνδεση μεταξύ ηφαιστειακών και σεισμικών φαινομένων. Σε αντίθεση με το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης, όπου ήδη από τον Ιούνιο 2024 είχαν αρχίσει να εμφανίζονται μεταβολές στις ταχύτητες των σταθμών GPS/GNSS, και από τον Σεπτέμβριο 2024 άρχισε να γίνεται αισθητή η αύξηση της σεισμικότητας στο εσωτερικό της Καλδέρας, στην περιοχή της Νισύρου δεν παρατηρείται κάποια αξιοσημείωτη μεταβολή. Από τη συνδυαστική αξιοποίηση τόσο των σεισμολογικών δεδομένων, από τις καταγραφές του νέου πυκνού δικτύου σεισμογράφων του ΕΚΠΑ, όσο και των γεωδαιτικών δεδομένων από τους μόνιμους σταθμούς GPS/GNSS, προκύπτει ότι το ηφαίστειο της Νισύρου βρίσκεται κατά την παρούσα χρονική περίοδο σε ηρεμία, καθώς δεν παρατηρούνται μικροσεισμικές εξάρσεις ούτε τοπικές εδαφικές παραμορφώσεις οι οποίες να συνδέονται με ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Η συνεχής σεισμική και γεωδαιτική παρακολούθηση του ηφαιστείου σε πραγματικό χρόνο έχει ως στόχο την έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση των τοπικών αρχών σε περίπτωση μελλοντικής ηφαιστειακής δραστηριότητας, αλλά και την ενεργό συμβολή στην καλύτερη προετοιμασία και θωράκιση της περιοχής, μέσω της λεπτομερέστερης χαρτογράφησης της δομής του ηφαιστειακού χώρου της Νισύρου.
Οι συγκεκριμένες δραστηριότητες του Δήμου Νισύρου σε συνεργασία με τα Εργαστήρια Σεισμολογίας και Γεωφυσικής του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ αποσκοπούν σε μια σταδιακή δημιουργία ενός σύγχρονου Ηφαιστειακού Παρατηρητηρίου στη Νίσυρο. Ένα παρατηρητήριο το οποίο θα πραγματοποιεί συνεχή πολύπαραμετρική παρακολούθηση του ηφαιστείου, αλλά και με στόχο να αποτελέσει ένα διεθνές κέντρο προβολής της μοναδικής Γεωλογικής σημασίας της Νισύρου. Με αυτόν τον τρόπο θα συμβάλλει στην ανάπτυξη επιστημονικού, θεματικού και συνεδριακού τουρισμού, και θα προσελκύσει συναφείς εκπαιδευτικές δραστηριότητες (θερινά σχολεία, εκπαιδευτικές εκδρομές Ελληνικών και ξένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων κ.ά.), καθιστώντας τη Νίσυρο ένα σύγχρονο ζωντανό εργαστήριο Ηφαιστειακής μελέτης.
Ο Διευθυντής Εργαστηρίου Σεισμολογίας και Υπεύθυνος Σεισμολογικού Δικτύου, Καθηγητής Γεώργιος Καβύρης
Ο Διευθυντής Εργαστηρίου Γεωφυσικής, Καθηγητής Ιωάννης Αλεξόπουλος
Ο Διευθυντής Τομέα Γεωφυσικής και Γεωθερμίας, Καθηγητής Νικόλαος Βούλγαρης
Ο Υπεύθυνος Δικτύου GPS/GNSS, Επίκουρος Καθηγητής Βασίλειος Σακκάς
Ο Δήμος Νισύρου θα ήθελε να ευχαριστήσει τα εργαστήρια Γεωφυσικής και Σεισμολογίας και τους Καθηγητές για την εν λόγω ερευνητική δραστηριότητα
