Κως, 3 Μάη 2020
Ο δάκος, ένα έντομο ανταγωνιστής του ανθρώπου στη νομή του καρπού της ελιάς, ανήκοντας στα έντομα που ονομάζονται εχθροί της παραγωγής, πρώτα μειώνει την ποσότητα του καρπού δηλαδή τις αποδόσεις κι έπειτα την ποιότητα του καρπού και του λαδιού, με ανάπτυξη οξύτητας στο λάδι, αλλά και καταστροφή των επιτραπέζιων καρπών. Ο δάκος ακολουθεί μια τάξη ανάπτυξης, εναρμονίζοντας τον βιολογικό του κύκλο με την ανθοφορία και την ανάπτυξη των καρπών του δέντρου της ελιάς. Όταν έχουν γίνει οι καρποί, ακριβώς μετά το στάδιο της άνθησης ο δάκος προσβάλλει τους καρπούς και η προνύμφη του κατατρώγει το εσωτερικό του καρπού και καταστρέφεται μικρό ή μεγάλο μέρος της παραγωγής. Παράλληλα, από την ανάπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών της ελιάς κι έπειτα, ανθίζουν και άλλα φυτά, σε καλλιεργούμενα οπωροφόρα, σε καλλωπιστικά, γενικά την άνοιξη οι καρποφορίες είναι πλούσιες, αξιοποιώντας τον χειμερινό λήθαργο και το νερό της βροχής. Με την άνοδο της θερμοκρασίας δραστηριοποιούνται πολλά έντομα (εκκόλαψη αυγών, ανάπτυξη σκουληκιών), ωφέλιμα για την γεωργία,αλλά και παράσιτα που συντελούν στην ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση της παραγωγής με συνέπεια ένα ενδεχόμενο ανεπάρκειας στην κάλυψη των διατροφικώναναγκών του ανθρώπου. Μπορούμε να νηστεύουμε κάποιες άγιες μέρες τον χρόνο, αλλά δεν μπορούμε να πεινάμε ή να αντικαθιστούμε το λάδι με άλλα λάδια όπως τα σπορέλαια, τα οποία δεν είναι και τόσο θρεπτικά και υγιεινά συγκρινόμενα με το ελαιόλαδο.
Τα ωφέλιμα έντομα είναι κυρίως οι επικονιαστές της γύρης, που μαζί με τον άνεμο υποβοηθούν την καρπόδεση αυξάνοντας την αγροτική παραγωγή. Μια περίπτωση είναι η μέλισσα, η οποία επισκέπτεται όλα τα άνθη με ανεξέλεγκτο εύρος και προορισμό πτήσης για να επωφεληθεί από το νέκταρ. Τα σκουλήκια των μελισσών, οι προνύμφες τους δηλαδή ονομάζονται γόνος και αναπτύσσονται εντός των τεχνητών κυψελών ή των φυσικών κυψελών διατρεφόμενα από τις μέλισσες εργάτριες που συλλέγουν γύρη και νέκταρ από τα άνθη…
Όταν ένας παραγωγός ψεκάζει τον ελαιώνα του θα πρέπει να λαμβάνει υπ΄όψιν τους ακόλουθους παράγοντες: την εποχή του χρόνου, τις παρακείμενες ανθοφορίες σε καλλιεργούμενα ή αυτοφυή φυτά, την τοξικότητα του χρησιμοποιούμενου γεωργικού φαρμάκου σε σχέση με την δόση και την υπολειμματικότητατου φαρμάκου και βέβαια το είδος του εχθρού που θέλει να καταπολεμήσει, ποιο έντομο, ποιο βακτήριο ή ποιονμύκητα, το μέγεθος του πληθυσμού του εχθρού αυτού και τις ενδείξεις ή συμπτώματα της προσβολής, καθώς και την έκταση της προσβολής από τον ή τους εχθρούς αυτούς. Ο παραγωγός θα πρέπει να μπορεί να κάνει εκτίμηση της έκτασης της προσβολής και με αυτό να συντονίζει τις ενέργειές του. Γενικά, όλα τα έντομα έχουν αυγά και σκουλήκια ή προνύμφες πριν γίνουν τέλεια πτερωτά έντομα και συνήθως με τις μορφές αυτές κατατρώγουν τους διάφορους καρπούς. Οι μύκητες συνήθως αναγνωρίζονται με την ανάπτυξη διαφόρων τύπων μούχλας και τα βακτήρια από γλοιώδεις εκκρίσεις και διάφορους όγκους πάνω στα δέντρα αλλά και στο ριζικό σύστημα των δέντρων. Η πιο καίρια επέμβαση για την αντιμετώπιση της μούχλας είναι ο καλός αερισμός του δέντρου, άρα αυτό το πρόβλημα επιλύεται με το σωστό κλάδεμα του δέντρου και κατά τον «σχεδιασμό» ελαιώνα με την πυκνότητα φύτευσης που είναι κρίσιμη τόσο για τον αερισμό, όσο και για την εκμετάλλευση του εδάφους σε θρεπτικά από κάθε δέντρο και την αξιοποίηση του ηλιακού φωτός στον προσανατολισμό.
Ένα γεωργικό φάρμακο πρέπει να έχει νόμιμη άδεια κυκλοφορίας και να χρησιμοποιείται χωρίς ο χρήστης να διακινδυνεύει την υγεία του και την σωματική του ακεραιότητα, φορώντας τον κατάλληλο εξοπλισμό, δηλαδή γάντια, μάσκα, ειδικά γυαλιά που προστατεύουν τους οφθαλμούς από τα σταγονίδια, ενδύματα που καλύπτουν και προφυλάσσουν το δέρμα του και ειδικά υποδήματα. Επίσης οι δόσεις θα πρέπει να είναι τέτοιες που το γεωργικό φάρμακο να μην διαρρέει στο περιβάλλον με το νερό, ωστόσο πλέον τα περισσότερα γεωργικά φάρμακα είναι βιοδιασπώμενα μετά από κάποιες μέρες και πάντα αναγράφεται σαφώς η μέγιστη επιτρεπόμενη δόση και ο μέγιστος αριθμός εφαρμογών του κάθε γεωργικού φαρμάκου, πάνω στην ετικέτα του.
Δεν είναι αρκετή μόνο η χρήση γεωργικού φαρμάκου. Κάθε παραγωγός πρέπει να καθαρίζει τον ελαιώνα του, μέσα και τριγύρω, από τα αυτοφυή φυτά, να μην συγκαλλιεργεί κηπευτικά όπως ντομάτες, πιπεριές και κολοκυθάκια σε ψεκαζόμενους ελαιώνες και να μην έχει κοντά στον ελαιώνα του κυψέλες μελλισών ή εστίες συγκέντρωσης νερού από όπου μπορούν τα κατοικίδια ζώα (σκύλοι, γάτες, άλογα κλπ) , τα πουλιά και τα αγροτικά ζώα (κότες, κατσίκια, αγελάδες, πρόβατα) να πίνουν, όταν υπάρχει ο κίνδυνος να έχει περάσει στο νερό το γεωργικό φάρμακο, σε μια υψηλή δόση, λόγω ανέμου ή βροχής ή κακής εφαρμογής από τον ψεκαστή. Ο κίνδυνος απορρόης γεωργικών φαρμάκων αφορά κυρίως τα χημικά λιπάσματα, που με το νερό της βροχής παρασύρονται σε χειμάρρους και φυσικά ρέματα. Τα εντομοκτόνα πολύ δύσκολα εισέρχονται στα υδάτινα οικοσυστήματα, επειδή οι δόσεις στις οποίες χρησιμοποιούνται είναι πολύ μικρές κι επειδή συνήθως οι ψεκαστές είναι πιστοποιημένοι χρήστες γεωργικών φαρμάκων που γνωρίζουν κι εφαρμόζουν σωστά τα γεωργικά φάρμακα.
Υπάρχουν καλλιεργητικά μέτρα που εκτελούνται τους χειμερινούς μήνες, παράλληλα ή μετά την συγκομιδή του καρπού όπως το κλάδεμα και η καύση των προσβεβλημένων κλάδων. Η απομάκρυνση της αυτοφυούς βλάστησης μειώνει τον ανταγωνισμό στο έδαφος, αλλά και την προσέλκυση των μελισσών στον ελαιώνα, κατά την άνθηση των αυτοφυών φυτών.
Γενικά ο παραγωγός θα πρέπει να διακρίνει πότε η προσβολή είναι εντομολογική και πότε μυκητολογική ή βακτηριακή ώστε να επιλέγει το σωστό γεωργικό φάρμακο, ανά περίπτωση: χαλκούχα, ασβέστη, οργανοχλωριωμένα και οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα, διάφορες μορφές παραγώγων του θείου και φυσικά εντομοκτόνα από παράγωγα της νικοτίνης του φυτού του καπνού, του πύρεθρου των χρυσανθέμων ή ερασιτεχνικά πράσινα σαπούνια, βάκιλλο Θουριγγίας, σκόρδα και κρεμμύδια σε διάλυμα ελαίου ή νερού και άλλα ήπια βιολογικά όπλα για να διασφαλίσει την παραγωγή του. Φυσικά δεν έχουν όλα την ίδια αποτελεσματικότητα πάντα. Η χρήση ακόμα και του πιο τοξικού ή δραστικού φαρμάκου από τα υπάρχοντα δεν μπορεί να είναι επωφελής αν δεν γίνεται σωστά το κλάδεμα και η καλλιέργεια του εδάφους για την απομάκρυνση της αυτοφυούς βλάστησης. Έτσι απλά απαιτούνται κάποια γεωργικά μηχανήματα και ένα σχετικά καταρτισμένο εργατοτεχνικό προσωπικό. Οι περισσότεροι παραγωγοί έχουν καλλιεργητική εμπειρία, οπότε γνωρίζουν πολύ καλά αυτές τις πρακτικές.
Στα θέματα της λίπανσης, αν δεν χρησιμοποιούνται αποκλειστικά χημικά λιπάσματα, τότε η κοπριά θα πρέπει να είναι καλά κατεργασμένη ώστε να μην γίνεται μεταφορά αυγών, προνυμφών, βακτηρίων και μυκητοσπορίων. Γενικά δεν είναι σαφές αν μέσα στο πεπτικό σύστημα των χορτοφάγων ζώων των παρεχόντων την κοπριά, γίνεται θανάτωση των αυγών και προνυμφών διαφόρων εντόμων και σπορίων των μυκήτων. Για το λόγο αυτό στη γλώσσα των αγροτών η καλά κατεργασμένη κοπριά, που έχει επαρκώς ξεραθεί, λέγεται χωνεμένη και είναι ασφαλής στην χρήση προορισμού λίπανσης. Συνήθως παρέχεται μια σχετική πιστοποίηση κατά την εμπορία της κοπριάς, η οποία είναι ουσιαστικά τυποποιημένη για το λόγο αυτό, με τις σχετικές πληροφορίες στη συσκευασία διάθεσής της.
Ειδικά για την ελιά, ο δάκος δεν είναι ο μόνος εχθρός που την προσβάλλει. Όλοι γνωρίζουν για την πληθώρα εντόμων που προσβάλλουν αυτό το δέντρο. Ο ρυγχίτης, ο πυρηνοτρήτης και ορισμένα κοκκοειδή είναι γνωστά σε όλους τους παραγωγούς. Κάποια από αυτά αντιμετωπίζονται μαζί με τον δάκο και κάποια άλλα καταπολεμούνται με καλλιεργητικά μέτρα, ενώ θα πρέπει να παρακολουθούνται οι πληθυσμοί με το σύστημα μαζικής παγίδευσης, το οποίο θα πρέπει να είναι πολύ καλά οργανωμένο και σε ομοιόμορφη κατανομή και σε σταθερές θέσεις στην έκταση των ελαιοκομικών ζωνών. Παράλληλα γίνεται και μια εκτίμηση προσβολής μακροσκοπικά, με παρατήρηση των ελαιόδεντρων, αν φέρουν σημάδια προσβολής στα φύλλα, στα άνθη και αργότερα στους καρπούς. Ωστόσο όλα τα μολύσματα μειώνονται, κρατώντας ανεκτά επίπεδα διασφάλισης της ποιότητας και της ποσότητας, με τους έγκαιρους καλλιεργητικούς χειρισμούς. Από αυτούς ο σημαντικότερος είναι το κλάδεμα και η απομάκρυνση των κλαδευμάτων, καθώς και η καύση τωνπροσβελημένων φυτικών τμημάτων για την μείωση των μολυσμάτων.
Άλλο σημαντικό πρόβλημα που υπάρχει είναι οι διαφορετικοί κύκλοι εμφάνισης των εχθρών κι ασθενειών. Άλλοι ευνοούνται από την υψηλή υγρασία και θερμοκρασία, άλλοι πάλι εχθροί αναπτύσσουν ανθόβιες και φυλλόβιες γενιές προσβολής κι άλλοι όπως ο δάκος της ελιάς εμφανίζουν αποκλειστικά καρπόβια προσβολή, με αποκλειστική εμφάνιση ως ξενιστές σε καρπούς της ελιάς μόνο.
Η μέριμνα για τα ξυλοφάγα έντομα περιλαμβάνει επεμβάσεις όπως το ασβέστωμα και η χρήση φωσφορούχων υλικών, αν και συνήθως εμφανίζεται σε παλαιά δέντρα και σε αυτή την περίπτωση είναι σκόπιμο να γίνεται πολύ αυστηρό κλάδεμα και καύση των προσβεβλημένων κορμών και τμημάτων. Οι εμβολιασμοί έπειτα σε ένα δεύτερο στάδιο είναι μια χρήσιμη πρακτική λύση, αν όχι η φύτευση νέων δενδρυλλίων, αν έχει συντελεστεί ολική εκρίζωση πολύ άρρωστων ελαιοδέντρων με κατεστραμμένο και σάπιο κορμό, ο οποίος είναι διάτρητος. Σε τέτοιες ακραίες προσβολές είναι πολύ σημαντική η καύση των άρρωστων τμημάτων για περιορισμό των αυγών και προνυμφών των εντόμων.
Ειδικά στην κορωναίικη ποικιλία, η οποία έχει τις υψηλότερες αποδόσεις σε λάδι, το πρόβλημα με τον ρυγχίτη και τον πυρηνοτρήτη είναι πολύ έντονο, όταν εμφανίζονται πολλά στίγματα και φελλώδεις ξηράνσεις πάνω στους καρπούς, καθώς και εκτεταμένη πρόωρη καρπόπτωση και μαύρισμα και συρρίκνωση των καρπών. Τα έντομα αυτά έχουν ανάπτυξη σε πρωιμότερα στάδια, νωρίτερα δηλαδή στην καλλιεργητική περίοδο, με φυλλόβιες και ανθόβιες γενιές, στα μέσα της Άνοιξης, σε αντίθεση με τον δάκο που δραστηριοποιείται μετά τον Ιούνιο, όταν έχει αναπτυχθεί και ο καρπός.
Ας σημειωθεί τέλος ότι η ελιά δεν έχει κάθε χρόνο το ίδιο αναμενόμενο ύψος αποδόσεων, επειδή όπως και κάθε άλλο φυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις καιρικές συνθήκες, το επίπεδο γονιμότητας του εδάφους και τις σωστές καλλιεργητικές τεχνικές, σε μέθοδο και χρονική εγκυρότητα.
Όλα τα μολύσματα διαχειμάζουν είτε απευθείας στο έδαφος είτε σε πεσμένους καρπούς στο έδαφος και για την ελάττωση των πληθυσμών τους θα πρέπει το έδαφος να καλλιεργείται σε βάθος ώστε να καταστρέφονται τα μολύσματα αυτά.
Είναι απόλυτα δεδομένο ότι ο πληθυσμός ανθρώπων της Κω απασχολείται κυρίως στον τουρισμό, αλλά αν υπάρχουν απαιτήσεις ποιότητας και ποσότητας ελαιοπαραγωγής είναι αυτονόητο ότι πρέπει να γίνονται κάποια σωστά βήματα στην καλλιέργεια της ελιάς. Σε μεγάλους ελαιώνες συνυπολογίζεται το κόστος χρήσης γεωργικών μηχανημάτων και το κόστος χρήσης πετρελαίου κίνησης για αγροτικές εργασίες ωστόσο σε αυτές τις περιπτώσεις οι παραγωγοί και οι ιδιοκτήτες ελαιώνων θα πρέπει να αναζητούν τις κρατικές επιχορηγήσεις στήριξης της ελαιοπαραγωγής, οι αποδόσεις της οποίας είναι στενά συνδεδεμένες με τις καλλιεργητικές εργασίες και τη φυτοπροστασία που απαιτεί η ελιά. Κι όσο αφορά στο αγροτικό πετρέλαιο κίνησης έχω να παρατηρήσω ότι δεν είναι αυτό που συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου ή στην αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων ή στην εξάντληση των αποθεμάτων πετρελαίου. Απεναντίας η μαζική παραχώρηση οχημάτων και δικύκλων σε τουρίστες οι οποίοι μπορεί να μην έχουν ούτε δίπλωμα οδήγησης, ούτε καν να γνωρίζουν το οδικό δίκτυο και την σήμανσησυμβάλλει και στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και στην αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων και στην άσκοπη κατανάλωση καυσίμων, για άσκοπες περιπλανήσεις, ενώ κάλλιστα θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν από τα λεωφορεία, αν κι αυτά είχαν ένα πιο οργανωμένο δίκτυο τοπικών δρομολογίων και μέσα στα χωριά της Κω, τα ταξί και τέλος τα ποδήλατα, τα οποία είναι και φιλικά στο περιβάλλον και ασφαλή και ενδεδειγμένα μέσα αναψυχής για ανθρώπους που θέλουν να χαρούν με ασφάλεια τον τουρισμό και τις διακοπές. Ωστόσο στη χώρα μας δύσκολα μπαίνει τάξη και γενικά πάντα επικρατεί μια ασυδοσία στο όνομα του κέρδους, της αρπαγής και της προχειρότητας, με τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, επιπτώσεις στην ασφάλεια μετακίνησης των ανθρώπων και επιπτώσεις στα αποθέματα ενέργειας που αφήνουμε για τις επόμενες γενιές. Κανονικά πρέπει να υπάρχει πρόνοια ή πρόληψη για τον ρυθμό κατανάλωσης που ανταποκρίνεται στο ρυθμό ανανέωσης και του πετρελαίου, αν όχι μόνο του ελαιολάδου ή άλλων γεωργικών προϊόντων. Όλα τα προβλήματα αρχίζουν όταν παραβιάζονται οι χρονικοί τομείς ή τα χρονικά όρια ανανέωσηςπαραγωγής και ρυθμού κατανάλωσής της.
