«Τομέας Ι22. 19/8/1985. Σταθερό σημείο στον ΒΑ πάσσαλο: 7μ. Σήμερα, πρώτη ημέρα της ανασκαφής, άρχισε η ανασκαφή του τετραγώνου Ι22 στο ανατολικό τμήμα του οικοπέδου. Επιλέχτηκε το τετράγωνο αυτό γιατί αποτελεί, από την ανατολική πλευρά του οικοδομήματος του ξενοδοχείου, τη συνέχεια του Δ22 στοχεύοντας να διαπιστωθεί αν ο βορεινός τοίχος της στοάς που είχε βρεθεί κατά την ανασκαφή της Εφορείας συνεχίζεται και από την πλευρά αυτή. Εξάλλου από την τομή που έχει ανοιχτεί για την οικοδομή στο σημείο αυτό, είναι σαφές ότι υπάρχουν τοίχοι παλαιοχριστιανικοί…».
Κάπως έτσι, σύμφωνα με το ανασκαφικό ημερολόγιο, πριν από σχεδόν 40 χρόνια ξεκίνησε η συστηματική ανασκαφή του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Καρδάμαινα, την αρχαία Αλάσαρνα, της Κω, μια τοποθεσία που σχεδόν προφητικά αναγνώρισε και ταύτισε ο πρώτος καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Βαυαρός Ludwig Ross, ήδη το 1843.
 |
| Ανασκαφή 1985 από το αρχείο της ανασκαφής |
Από το 1985 έως σήμερα, η ανασκαφή έχει διαγράψει μια εξαιρετικά σημαντική πορεία στην ιστορία της ελληνικής Αρχαιολογίας. Έχει αποκαλύψει μέχρι στιγμής έξι μνημειακά οικοδομήματα του πανάρχαιου και σεβάσμιου ιερού του Απόλλωνα Πυθαίου/Πυθαέως: έναν ελληνιστικό και έναν ρωμαϊκό ναό, έναν περίβολο, μία στοά και δύο ακόμη κτήρια. Ακόμη, έχει φέρει στο φως περισσότερους από 200 πρώιμους βυζαντινούς τοίχους που ανήκουν στις οικίες, τα εργαστήρια και ένα μνημειακό ταφικό οικοδόμημα του εκτεταμένου οικισμού που διαδέχθηκε το ιερό, όταν αυτό πια είχε παρακμάσει. Η ανασκαφική δραστηριότητα στα τέσσερα απαλλοτριωμένα οικόπεδα συνολικής έκτασης περίπου 12 στρεμμάτων έχει καταγραφεί στα 20 τρέχοντα μέτρα φυσικού αρχείου και τα 600 GB ψηφιακού αρχείου της ανασκαφής. Περισσότερα από 70.000 κινητά ευρήματα έχουν περισυλλεγεί: θραύσματα πήλινων αγγείων, σπαράγματα μαρμάρινων γλυπτών, σπαράγματα τοιχογραφημένων κονιαμάτων, πήλινα ειδώλια, επιγραφές, γυάλινα και μεταλλικά αντικείμενα, νομίσματα, οστά και άλλα. Πολλά από τα ευρήματα έχουν ήδη μελετηθεί από τους 25 ειδικούς επιστημονικούς συνεργάτες της ανασκαφής και έχουν παρουσιαστεί σε μια από τις περισσότερες από 130 επιστημονικές δημοσιεύσεις που έχουν εκπονηθεί.
Ανάμεσα σε αυτές, η ανασκαφική ομάδα μετράει 15 μονογραφίες –είναι, εξάλλου, η μόνη ελληνική πανεπιστημιακή ανασκαφή που εκδίδει τη δική της σειρά μονογραφιών, τη σειρά ΑΛΑΣΑΡΝΑ, όπως συμβαίνει κατά κανόνα με τις ξένες αρχαιολογικές αποστολές–, τουλάχιστον 80 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων και συλλογικούς τόμους, πάνω από 20 διαλέξεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, τη διοργάνωση δύο συνεδρίων και την εκπόνηση επτά διδακτορικών διατριβών και διπλωματικών εργασιών με υλικό από την ανασκαφή. Εξάλλου, η ανασκαφή της Καρδάμαινας έχει διεκδικήσει και έχει κερδίσει δύο ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενα προγράμματα αριστείας, χάρη στα οποία αφενός μπόρεσε να υποστηρίξει οικονομικά όλες τις παραπάνω μελέτες και αφετέρου διενήργησε μια διετή, εκτεταμένη έρευνα επιφανείας που έδωσε πολύ σημαντικά συμπεράσματα για την αρχαία Αλάσαρνα γενικά –πέρα από τον μεγάλο αλλά σε κάθε περίπτωση περιορισμένο χώρο της ανασκαφής.
 |
| Σχεδιαστική αναπαράσταση του χώρου κατά την Ύστερη Ελληνιστική περίοδο - Μελέτη-αναπαράσταση Γιώργος Αντωνίου |
Εξίσου σημαντικό με το επιστημονικό έργο της είναι το εκπαιδευτικό έργο της Πανεπιστημιακής ανασκαφής της Καρδάμαινας. Από τα σκάμματά της και υπό τη διεύθυνση των Ομότιμων, πλέον, Καθηγητριών Γεωργίας Κοκκορού-Αλευρά (Κλασική Αρχαιολογία), Σοφίας Καλοπίση-Βέρτη και Μαρίας Παναγιωτίδη-Κεσίσογλου (Βυζαντινή Αρχαιολογία) έχουν μυηθεί στη μεθοδολογία της ανασκαφής και στην επιστήμη της Αρχαιολογίας περισσότεροι από 1.200 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, ανάμεσά τους 40 ξένοι από 14 χώρες προέλευσης (Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Εσθονία, Η.Π.Α., Ιταλία, Καναδάς, Μεγάλη Βρετανία, Νορβηγία, Νότια Κορέα, Πολωνία και Σλοβακία). Πολλοί από αυτούς σήμερα διδάσκουν σε πανεπιστημιακά τμήματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό ή υπηρετούν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Στοχεύοντας, όμως, και στην εκπαίδευση της τοπικής κοινότητας, τους εξ ορισμού θεματοφύλακες των αρχαιοτήτων του τόπου, η ανασκαφική ομάδα έχει πραγματοποιήσει τέσσερις εκπαιδευτικές δράσεις για τα γειτονικά σχολεία και το ενδιαφερόμενο κοινό.
 |
| Ανασκαφικές εργασίες 2023 λήψη Christian Seitz |
Οι άνθρωποι της ανασκαφής, οι πανεπιστημιακοί, οι συνεργάτες, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές, πολλές φορές υπερβαίνοντας τις δυνάμεις τους, έχουν επιτελέσει ένα σπουδαίο έργο για τον τόπο. Το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, διαχρονικός και ουσιαστικός υποστηρικτής της ανασκαφής, χρηματοδοτεί πάγια το επιστημονικό έργο στην Καρδάμαινα. Η χρηματοδότηση, όμως, δεν επαρκεί ούτε για τα βασικά: συνήθως δεν καλύπτονται τα εισιτήρια των φοιτητών και, φυσικά, ούτε να γίνεται λόγος για άλλες, πιο εξειδικευμένες εργασίες, όπως αρχαιομετρικές μελέτες, τεκμηριωτικές εργασίες, εργασίες ανάδειξης του χώρου, συντήρηση της αρχαιολογικής αποθήκης και άλλα. Η Κοινότητα επίσης συμπαραστέκεται στην ανασκαφή με κάθε διαθέσιμο μέσο, από το παλιό Δημοτικό Σχολείο Καρδάμαινας, στο οποίο για πολλά χρόνια φιλοξενούνταν οι φοιτητές αλλά πλέον είναι ακατάλληλο, μέχρι τη διάθεση φορτηγού για την απομάκρυνση των χωμάτων της ανασκαφής. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου και κατεξοχήν οι αρχαιολόγοι του Γραφείου Κω συμπαραστέκονται ηθικά και εξυπηρετούν με κάθε υπηρεσιακό μέσο που διαθέτουν. Παλιοί και νέοι συνεργάτες της ανασκαφής διαθέτουν την επιστημονική εξειδίκευσή τους, την τεχνογνωσία, ώρες μελέτης στην αποθήκη και στις βιβλιοθήκες, ακόμα και ακριβό εξοπλισμό, ενισχύοντας καθοριστικά το έργο της ανασκαφής, χωρίς κάποιο οικονομικό αντίκρισμα –χαρακτηριστικό, τελευταίο παράδειγμα η φετινή, φιλική προσφορά από το επιστημονικό προσωπικό του Αρχαιολογικού Γραφείου του γερμανικού κρατιδίου της Έσσης, χάρη στην οποία αποτυπώθηκε πλήρως με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και με επίγεια και εναέρια μέσα η ανασκαφή. Και, φυσικά, οι φίλοι της ανασκαφής, φιλότιμα μέλη της τοπικής κοινωνίας και γείτονες επιχειρηματίες που αγαπούν τον τόπο τους, προσπαθούν να προσφέρουν ό,τι διαθέτουν, από έναν καλό λόγο –τόσο σπουδαίο κι αυτό!– μέχρι εμφιαλωμένα νερά, ώστε να ελαττωθούν κάπως τα ούτως ή άλλως αρκετά έξοδα των φοιτητών που συμμετέχουν κάθε χρόνο.
 |
| Σπάραγμα τοιχογραφίας των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων 2023 λήψη Τζίνα Μπουζέα |
Σε κάθε περίπτωση, είναι προφανές ακόμα και στον πλέον ανυποψίαστο επισκέπτη του χώρου, ότι τα οικονομικά μέσα είναι δυσανάλογα μικρά για το μεγάλο έργο που έχει επιτελεστεί και εξακολουθεί να επιτελείται. Το μεγάλο παράπονο, όμως, τόσο της πανεπιστημιακής ομάδας όσο και της τοπικής κοινωνίας, είναι το γεγονός ότι 40 χρόνια μετά την έναρξή της η ανασκαφή δεν έχει τύχει της δέουσας υποστήριξης από τους αρμόδιους φορείς, αρχαιολογικούς και αυτοδιοικητικούς, ώστε να ενταχθεί σε ένα επαρκώς χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα ανάδειξης, παρότι το Πανεπιστήμιο έχει ήδη εκπονήσει και καταθέσει τεκμηριωμένες προμελέτες στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του Υπουργείου Πολιτισμού και σχετικές προτάσεις προς κάθε εμπλεκόμενο. Είναι πραγματικά εξαιρετικά θλιβερό να διώχνεις ντόπιους και τουρίστες που πλησιάζουν με ενθουσιασμό στην περίφραξη, επειδή ο χώρος είναι ακατάλληλος και επικίνδυνος για επίσκεψη…
 |
| Ανασκαφικός πυρετός 2023 |
Η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου, η κορύφωση της επιστημονικής προσφοράς στην τοπική και την ευρύτερη κοινωνία και η ανταπόδοση της ανασκαφικής ομάδας στον τόπο που τόσα χρόνια με μεράκι και αγάπη υπηρετεί κι αυτός απλόχερα της αποκαλύπτει τα μυστικά του, δεν είναι δυνατόν –οικονομικά και κυρίως τεχνικά και νομικά– να αναληφθεί από το Πανεπιστήμιο αυτόνομα. Πρέπει να ενταχθεί σε κάποιο από τα χρηματοδοτούμενα στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ πολιτιστικά προγράμματα της Περιφέρειας ύστερα από πρόταση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου. Τότε μόνο θα κεφαλαιοποιηθεί το πολιτιστικό απόθεμα που έχει αποκαλύψει η επιστημονική έρευνα. Και ενώ η τελευταία θα συνεχίζεται, ελπίζουμε για πολλά χρόνια ακόμα, καθώς ο χώρος χρειάζεται να συνεχίσει να ανασκάπτεται, αργά και μεθοδικά, αποκαλύπτοντας ολοένα και πιο ανάγλυφα τη ζωή των κατοίκων στην αρχαία και τη βυζαντινή Αλάσαρνα, ταυτόχρονα ένα σημαντικό μέρος του θα μπορεί να δέχεται επισκέπτες, να τους μεταφέρει τις αξίες και τις αγωνίες των ανθρώπων που έζησαν και πέθαναν επί αιώνες στον χώρο αυτόν, και παράλληλα να τους επιτρέπει να ρίχνουν «κρυφές» ματιές σε άλλες αξίες και άλλες αγωνίες, επιστημονικές και εκπαιδευτικές αυτή τη φορά, με τη συνέχιση μιας «ανοικτής» ανασκαφής στο περιθώριο του επισκέψιμου χώρου.
Η Πανεπιστημιακή ανασκαφή της Καρδάμαινας, της αρχαίας Αλάσαρνας, μία από τις μακροβιότερες ελληνικές ανασκαφές, ένα απολύτως εμβληματικό ερευνητικό έργο του Πανεπιστημίου Αθηνών στην ακριτική Κω, είναι αδιαμφισβήτητο ότι έχει ένα σπουδαίο παρελθόν και ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Είναι κρίμα να στερείται το παρόν, τη λειτουργία του χώρου ως οργανωμένου, υπομνηματισμένου και επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου. Η ανάγκη να αποδοθεί ο χώρος στην τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες της και να καταστεί τοπόσημο και σημείο αναφοράς για την ταυτότητα της Καρδάμαινας και της Κω γενικότερα, είναι παραπάνω από άμεση και επιτακτική.
Γεωργία Κοκκορού-Αλευρά
Ομότ. Καθ. Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Εκπρόσωπος Πανεπιστημιακής ανασκαφής Καρδάμαινας, αρχαίας Αλάσαρνας
anaskafi.blogspot.com
