Οι Δωδεκανήσιοι είχαν πάντοτε στενές σχέσεις με τη χώρα του Νείλου, όπως λέγει και το λαϊκό δίστιχο:
Στην Αλεξάντρα ζάχαρη και στο Μισίρι (Κάιρο) μέλι.
Δωδεκανησιακά ιστιοφόρα συνέδεαν την Αλεξάνδρεια με τα άλλα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου και από το 1790 δραστηριοποιείτο στην Αλεξάνδρεια ο ροδίτικος εμπορικός οίκος του Αθανάσιου Καζούλη. Η ομαδική μετανάστευση των Δωδεκανησίων στην Αίγυπτο άρχισε μετά το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Ροδίτες και άλλοι Δωδεκανήσιοι επιδόθηκαν στο εμπόριο, ιδιαίτερα του βάμβακα, και προόδευσαν. Από την Αλεξάνδρεια οι Καζούληδες επεξέτειναν τις δραστηριότητές τους μέχρι το Καφρ-ελ-Ζαγιατ (μεταξύ Αλεξάνδρειας και Καΐρου).
Δωρεά των Καζούληδων της Αιγύπτου είναι και το περικαλλές νεοκλασικό «Καζουλλειο Γυμνάσιο» της Ρόδου. Με την έναρξη των εργασιών για τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, μεγάλες διαστάσεις πήρε η μετανάστευση των Κασίων στην Αίγυπτο.
Η Κασιακή παροικία του Πορτ-Σαΐντ αριθμούσε πάνω από 2.000 άτομα, με αποτέλεσμα να αδειάσει η Κάσος όπως απαθανάτισε η λαϊκή μούσα του νησιού:
Να ’το να ζει ο Ντε Λεσσέπς ήτο να το δικάσω
που σπίτωσε την έρημο και ρήμαξε την Κάσο.
Την ίδια εποχή βρίσκουμε και άλλους Δωδεκανησίους στην Αίγυπτο, όπως φαίνεται από τους δωδεκανησιακούς συλλόγους που ίδρυσαν. Τον πρώτον σύλλογο ίδρυσαν οι Ροδίτες και ακολούθησαν οι Λέριοι (1873), οι Συμιακοί, οι Καστελλοριζιοί, οι Κασιώτες, οι Νισύριοι, οι Τηλιακοί (1907) και οι Χαλκίτες.
Επίσης η Κάρπαθος, από τα μέσα του 19ου αιώνα βρισκόταν σ’ εμπορική επαφή με την Αίγυπτο, όπου εξήγε λεμόνια και σταφύλια. Οι περισσότεροι Δωδεκανήσιοι κατοικούσαν στην Αλεξάνδρεια, στο Πορτ Σαΐντ και στην Ισμαηλία, που ήταν δίπλα στη διώρυγα του Σουέζ. Από την αρχή της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα, ήλθαν κοντά σ’αυτούς και εγκαταστάθηκαν και άλλοι Δωδεκανήσιοι.
Αυτή την εποχή κάθε Δωδεκανησιακή λαϊκή εκδήλωση στην Ελλάδα για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου προκαλούσε παρεξηγήσεις από την Ιταλία που κατηγορούσε την Ελλάδα ότι υποκινούσε τους Δωδεκανήσιους, κι έτσι δυσκολευόταν το έργο των Δωδεκανήσιων της Ελλάδας για την απελευθέρωσή της.
Η Αθήνα δεν ήταν πια πρόσφορο έδαφος και το βάρος του αγώνα έπεσε στους ώμους των Δωδεκανήσιων της Αιγύπτου, που είχαν οικονομική ανεξαρτησία και μικρότερη διπλωματική δέσμευση. Μπορούσαν να εργάζονται με μεγάλη ελευθερία κινήσεων και αποδοτικότητα.
Στις 26 Νοεμβρίου 1918 οι Δωδεκανήσιοι της Αιγύπτου ίδρυσαν στην Αλεξάνδρεια τον «Κεντρικό Σύλλογο Δωδεκανησίων», ο οποίος στις 12 Σεπτεμβρίου 1925 άρχισε την έκδοση της εβδομαδιαίας εφημερίδα «Δωδεκάνησος», που αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των Δωδεκανησιακών οργανώσεων της Αιγύπτου, Ελλάδας, Αμερικής, Αυστραλίας και των άλλων χωρών.
Άλλες δωδεκανησιακές εφημερίδες και έντυπα που κυκλοφόρησαν στην Αίγυπτο ήταν η «Ανατολή», η «δωδεκάνησος της Αλεξάνδρειας» και το «Δωδεκανησιακό Ημερολόγιο». Στη συνέχεια οι «Δωδεκανησιακές Νεολαίες» Αιγύπτου, Αθηνών και Αμερικής ανέλαβαν τον αγώνα για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου.
Στο διάστημα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου πολλοί Δωδεκανήσιοι δραπέτευσαν από τα Ιταλοκρατούμενα και Γερμανοκρατούμενα Δωδεκάνησα και πήγαν στη Μέση Ανατολή. Απ’ αυτούς που έφτασαν στην Αίγυπτο, πολλοί κατετάγησαν στο ελληνικό ναυτικό και έλαβαν μέρος σε πολλές επιχειρήσεις στη Μεσόγειο, όπως στις αποβάσεις της Σικελίας, Νότιας Ιταλίας και Νότιας Γαλλίας, στον εφοδιασμό της Μάλτας και στις μάχες της Λέρου και Τήλου.
Άλλοι κατετάγησαν στο Ιερό Λόχο και πολέμησαν στη Βόρειο Αφρική, στα Δωδεκάνησα και άλλα νησιά του Αιγαίου, και άλλοι κατετάγησαν στην Ελληνική Ταξιαρχία που πολέμησε στη Βόρειο Αφρική και στην Ιταλία, όπου έφτασα μέχρι το Rimini που απελευθέρωσε από τους Γερμανούς.
Σουδάν
Στο τέλος του 19ου αιώνα, μέσω Αιγύπτου, πήγαν οι πρώτοι Δωδεκανήσιοι – κυρίως Καρπάθιοι – στο τότε άγγλο-αιγυπτιακό Σουδάν, όπου ασχολήθηκαν με τις οικοδομές και άλλα τεχνικά έργα ως απλοί τεχνίτες αλλά και εργολάβοι. Σύντομα, ακολούθησαν και άλλοι Δωδεκανήσιοι, οι οποίοι, εκτός από τις οικοδομές και τα τεχνικά έργα, ασχολήθηκαν με τις επιχειρήσεις.
Οι περισσότεροι έμεναν στο Πόρτ-Σουδάν, στο Χαρτούμ και σε άλλες πόλεις, και μόνο οι Καρπάθιοι υπολογίζονταν γύρω στους 1.500 με 2.000. Το 1907 οι Καρπάθιοι του Σουδάν, ίδρυσαν τον σύλλογο «Ομόνοια».
Από το Σουδάν αρκετοί Καρπάθιοι και άλλοι Δωδεκανήσιοι μετακόμισαν στη γειτονική Αιθιοπία και ασχολήθηκαν με τις οικοδομές και σε τεχνικά έργα. Καρπάθιοι εργολάβοι χρησιμοποιώντας Καρπάθιους μαστόρους και εργάτες έκτισαν την αγγλικανική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην Antis Abeba.
Το 1913 οι Καρπάθιοι της Αιθιοπίας ίδρυσαν τον Φιλεκπαιδευτικό Καρπαθιακό Σύλλογο «Η ΠΡΟΟΔΟΣ». Μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας του, οι Δωδεκανήσιοι του Σουδάν και της Αιθιοπίας επέστρεψαν στην Ελλάδα ή μετανάστευσαν στην Αμερική.
Νότια Ροδεσία
Στις αρχές του 20ου αιώνα οι Ιωάννης Αντωνιάδης και Σταμάτιος Μαύρος από την Κάρπαθο μετανάστευσαν στη Νότια Ροδεσία, όπου τους ακολούθησαν και άλλοι συμπατριώτες τους.
Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στο Salisbury, Gwelo, Selukwe, Banket και Glendale και επιδόθηκαν στις επιχειρήσεις και στο εμπόριο με μεγάλη επιτυχία, και ίδρυσαν τον Καρπαθιακό σύλλογο «Επισκοπή».
Στο διάστημα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου αρκετοί Καρπάθιοι υπηρέτησαν στον αγγλικό στρατό. Μεταξύ αυτών ο Βάσσος Παπαδόπουλος που πήρε μέρος στις μάχες στη Βόρειο Αφρική, Σικελία και Ιταλία, με την 8η Στρατιά του στρατηγού Montgomery, και έφτασε στον βαθμό του λοχαγού.
Μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας της χώρας, όλοι σχεδόν οι Καρπάθιοι επέστρεψαν στην Ελλάδα ή μετανάστευσαν στην Αμερική και ελάχιστοι μετακόμισαν στη Νότιο Αφρική.
Μαρόκο
Στο διάστημα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, αρκετοί Δωδεκανήσιοι δούλευαν στη γαλλική πολεμική βιομηχανία. Απ’ εκεί, μετά τον πόλεμο, ορισμένοι απ’ αυτούς μετανάστευσαν σε γαλλικές αποικίες στην Αφρική και στην Μαδαγασκάρη, αρκετοί Καρπάθιοι πήγαν στο Μαρόκο όπου τους ακολούθησαν κι άλλοι συμπατριώτες τους.
Όταν άρχισε ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος αρκετοί Δωδεκανήσιοι που έμεναν στο Μαρόκο, κατετάγησαν εθελοντές στη Λεγεώνα των Ξένων, που εκτός του Μαρόκου ανέλαβαν υπηρεσία και στην Αλγερία στις πόλεις Bel Abbes, Lanjeux Abojelerine και Saida.
Ένας από τους Καρπάθιους λεγεωνάριους, ο Θωμάς Οικονομίδης, έλαβε μέρος στην απόβαση στο Narvik της Νορβηγία στις 5 Μαΐου 1940, και μετά την αποτυχία της επιχείρησης γύρισε στην Αγγλία.
Μετά την υποταγή της Γαλλίας στη Γερμανία, οι γαλλικές αποικίες της Βορείου Αφρικής και οι λεγεωνάριοι που βρίσκονταν εκεί περιήλθαν στη δικαιοδοσία της κυβέρνησης του Vichy.
Όταν το Μαρόκο απόκτησε την ανεξαρτησία του, οι περισσότεροι Δωδεκανήσιοι επέστρεψαν στα νησιά τους, ορισμένοι μετακόμισαν στην Γαλλία και άλλοι μετανάστευσαν στην Αμερική.
Την εποχή του Μεσοπολέμου, αρκετοί Δωδεκανήσιοι μετανάστευσαν σε άλλες αποικιοκρατούμενες χώρες της Αφρικής, οι οποίοι εκτός των επιχειρήσεων επιδόθηκαν και στην καλλιέργεια μεγάλων γεωργικών εκτάσεων.
Οι Συμιακοί που πήγαν στο βελγικό Κόγκο ασχολήθηκαν με την αλιεία στο ποταμό Κόγκο, και αυτοί που έμεναν στην Kesega έκτισαν το παρεκκλήσι του Πανορμίτη.
Οι Κασιώτες ξεκίνησαν από την Αίγυπτο και εγκαταστάθηκαν στις πορτογαλικές αποικίες στην ανατολική Αφρική, κυρίως στην πόλη Beira της Mozambique. Όταν αυτές οι χώρες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, οι περισσότεροι Δωδεκανήσιοι επέστρεψαν στην Ελλάδα, ενώ άλλοι μετανάστευσαν στην Αμερική και ελάχιστοι στη Νότια Αφρική.
Δωδεκανήσιοι Εβραίοι στην Αφρική
Εκτός της ελληνικής, και εβραϊκής καταγωγής Δωδεκανήσιοι μετανάστευσαν στην Αφρική. Η μετανάστευσή τους άρχισε σταδιακά από το τέλος του 19ου αιώνα και συνεχίστηκε στις τέσσερις πρώτες δεκαετίες του 20ου και εντάθηκε μετά την επικράτηση του φασισμού στην Ιταλία και τη συνεργασία του Μουσολίνι με τον Χίτλερ.
Κύριοι προορισμοί των Εβραίων ήταν η βελγική αποικία του Κογκό και οι Βρετανικές αποικίες της Νότιας Ροδεσίας και Νότιας Αφρικής. Απ’ εκεί εξαπλώθηκαν και σ’ άλλες αποικίες και χώρες της Αφρικής.
Το ταξίδι άρχιζε από τη Ρόδο με πλοίο για την Αλεξάνδρεια και μέσω της διώρυγας του Σουέζ έμπαιναν στην Ερυθρά Θάλασσα, έφθαναν στην Beira της Mozambique, και συνέχιζαν δυτικά στο εσωτερικό της Αφρικής.
Μια δεύτερη διαδρομή άρχιζε από τη Ρόδο μέχρι τη Γένοβα, περνούσαν μέσα από την Δυτική Μεσόγειο και απ’ εκεί ακολουθούσαν την δυτική αφρικανική ακτή μέχρι το Βελγικό Κογκό, αρκετοί συνέχιζαν για το Cape Town στην Νότια Αφρική.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ορισμένοι από τους Δωδεκανήσιους Εβραίους που επέζησαν του Ολοκαυτώματος μετανάστευσαν στο Βελγικό Κογκό.
Μετά τις πολιτικές ανακατατάξεις στο Βελγικό Κογκό, και αργότερα στην Ροδεσία αρκετοί Δωδεκανήσιοι Εβραίοι μετακόμισαν στη Νότιο Αφρική και ορισμένοι στο Βέλγιο, και αργότερα στο Ισραήλ και σε άλλα μέρη του κόσμου.
rodiaki.gr
