Την Πρωτοχρονιά όλες οι οικογένειες της Κω συνηθίζουν να φτιάχνουν τον «μπακλαβά» από φύλλα ζύμης που ανοίγουν με το «πιτθαριόξυλο» και τα’ απλώνουν στο ταψί με σησάμι καβουρδισμένο και καρύδι ή αμύγδαλο. Οι οικογένειες, που έχουν κορίτσια αρραβωνιασμένα και τα πλουσιόσπιτα κάνουν δυο ταψιά μπακλαβά, τον «καλό» δηλ. το μεγάλο ταψί και τον «κέλη» δηλ. το παρακατινό μικρό ταψί, για να φαγωθεί την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Τον καλό θα τον χαλάσει, θα πάρει, δηλαδή, το πρώτο κομμάτι απ’ το ταψί, που βάζουν μπροστά του, ο γαμπρός ή παλαιότερα ο παπάς, που έβγαινε στα χωριά και αγίαζε για το καλό του χρόνου. Οι ζευγάδες της Κεφάλου συνήθιζαν αντί μπακλαβά την Πρωτοχρονιά να κάνουν «σαρμουσάες», ένα είδος μπουρεκιών με γέμιση μπακλαβά.
Την Πρωτοχρονιά το έχουν σε καλό οι κάτοικοι της Κω να σφάζουν την «πούλλαν» (όρνιθα) ή τον πετεινό, που τα τρώνε γεμιστά. Οι πιστικοί του νησιού παίρνουν ένα αρνί απ’ το κοπάδι τους, το βάζουν μέσα στη μάντρα και του δίνουν να φάει μπακλαβά, για να γλυκάνει ο χρόνος. Το αρνί αυτό πρέπει να είναι άσπρο και «μερακλίδικο» ( ωραίο). Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς επίσης πηγαίνουν αυγή-αυγή στη βρύση, χωρίς να μιλήσουν, και φέρνουν το «αμίλητο νερό». Μ’ αυτό «λαντουρούν» (ραντίζουν) το σπίτι κι όλους τους χώρους της μάντρας.
Στη Χώρα (την πόλη της Κω) τηρούν το έθιμο ν’ αφήνουν αποβραδίς κοντά στο εικονοστάσι ένα ποτήρι νερό κι ένα πιάτο με τρία κομμάτια μπακλαβά ή εφτάζυμου ή βασιλόπιτας, το ένα του Χριστού, το άλλο του Άη Βασίλη και το τρίτο του φτωχού. Σ’ όλο δε το νησί προσέχουν πολύ το «ποδαρικό» και δίνουν σημασία στο ποιός θα πατήσει πρώτος το δεξί του πόδι στο κατώφλι του σπιτιού, για να φέρει «γούρι» στη νέα χρονιά. Ανταλλάσσουν επίσης δώρα και χρήματα μεταξύ τους, κάνοντας τη «μπουλιστρίνα» (μποναμά).
Ανήμερα την Πρωτοχρονιά στα χωριά συνεχίζουν τις επισκέψεις σ’ όλα τα σπίτια, όπου σερβίρεται ο μπακλαβάς με ρακί κι ανταλλάσσονται ευχές, όπως «κι από χρόνου», «στις χαρές σας οι λεύτεροι», «να χαίρεστε οι παντρεμένοι το στεφάνι σας», «με υγείαν κι ευτυχίαν το Νέον Έτος». Παντού γίνονται γλέντια και χοροί. Χορεύουν πιασμένοι σε αλυσίδα τον «σιανό», απλό χωρίς φιγούρες χορό επτά βημάτων και λένε δίστιχα, όπως είναι τα «παινέματα», τα «παραχτυπήματα» (παραπονέματα) και τα «πεισματικά». Χορεύουν επίσης τον «συρτό», τη «σούστα», τον «καλαματιανό», τον «κρητικό» κ.ά.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι νέοι της Κω κρατώντας μεγάλα ομοιώματα εκκλησιάς ή καραβιού, κατάλληλα στολισμένα και φωτισμένα, ψάλλουν εκτός απ’ τα γνωστά στο Πανελλήνιο κάλαντα: «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψιλή μου δεντρολιβανιά…» και τ’ ακόλουθα κώτικα κάλαντα:
Εις αυτό το Νέον Έτος Βασιλείου εορτή
ήρθα να σας χαιρετήσω με την πρέπουσα ευχή.
Εύχομαι, λοιπόν, να ζείτε πολλούς χρόνους ευτυχείς
τον Βασίλειο τον Μέγα να’ χετε συνδρομητή.
Κι όσους έχετε στα ξένα να δεχτείτε με καλό
να σας δίνει ευτυχία τον Θεό παρακαλώ.
Ακολουθεί η ευχή: Και εις έτη πολλά……. κι ένα κομμάτι μπακλαβά!
Στα δύσκολα για την Παιδεία χρόνια της Ιταλικής κατοχής των Δωδεκανήσων την παραμονή της Πρωτοχρονιάς η μαθητιώσα νεολαία του Ιπποκρατείου Γυμνασίου της Κω, κυρίως μετά το έτος 1928, επιδιώκοντας να συλλέξει χρήματα για την ενίσχυση των Ελληνικών Σχολείων της Ορθόδοξης Κοινότητας, έψαλλε αντί καλάντων την ακόλουθη θαυμάσια μελωδία:
Εμείς η νέα γενεά με θάρρος και με ελπίδα
θα πούμε την Πρωτοχρονιά στη λατρευτή πατρίδα.
Ρίξτε όλοι τον οβολό σας κι είναι μέγας ο σκοπός
ιερότατος εν γένει και πατριωτικός.
----:----
Συλλογιστείτε ορφανά που μένουν στο σκοτάδι
την προστασία σας ζητούν το φως να δουν και πάλι.
Ρίξτε όλοι τον οβολό σας κι είναι μέγας ο σκοπός
ιερότατος εν γένει και πατριωτικός.
----:----
Συλλογιστείτε κάποτε δεν είχαμε σχολεία
μα τώρα αναστηλώθηκε Ελληνική Παιδεία.
Ρίξτε όλοι τον οβολό σας κι είναι μέγας ο σκοπός
ιερότατος εν γένει και πατριωτικός.
ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΙΡΗΝΙΚΟ,ΑΠΑΛΛΑΓΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟ ΤΟ ΝΕΟ ΕΤΟΣ 2021.
