Από τα πανάρχαια χρόνια, παντού και πάντοτε, όλοι οι λαοί του κόσμου έδιναν μάχες για την αποτίναξη κάθε πράξης βίας και τυραννίας, που τους αποστερούσε τα στοιχειώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες τους. Άπειρα είναι τα παραδείγματα από την Παγκόσμια Ιστορία. Δεν είναι λίγοι επίσης οι τύραννοι, οι δικτάτορες και οι βασανιστές, που συναντώνται και στη δική μας την Ελληνική Ιστορία. Ιδιαίτερα χρήσιμη για τον καθένα μας καθίσταται η αυτογνωσία, όταν μάλιστα αυτή απορρέει μέσα από τη βαθύτερη εκμάθηση και τη διδαχή της τοπικής μας Ιστορίας.
Όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο μου: «Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη» (1990) και τις σελίδες 149-150, θα θυμούνται φυσικά με ποιό τρόπο τιμώρησαν οι Κώοι τον τύραννό τους τον Νικία και όσοι δεν έτυχε να το διαβάσουν θα μάθουν από την παρακάτω σύντομη εξιστόρηση πώς εκδήλωσαν οι κάτοικοι της Κω την περιφρόνησή τους στη λαομίσητη τυραννία.
Από τον Στράβωνα [ΧΙV,658] πληροφορούμαστε για κάποιο Νικία, που υπήρξε τύραννος της Κω, ο οποίος έζησε την εποχή του Αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου. Ο Νικίας, λοιπόν, που καταγόταν από πλούσια οικογένεια και διατηρούσε καλές σχέσεις με τους ισχυρούς της Ρώμης, ακόμη και με τον Κικέρωνα, επιλέχτηκε από τους Ρωμαίους να διοικήσει με τον πλέον αυταρχικό τρόπο το νησί. Την περίοδο εκείνη παρέμεινε η Κως μακριά από τις ταραχές, που προκάλεσαν οι εμφυλιοπολεμικές συγκρούσεις για την ηγεσία στη Ρώμη, καθώς ο Νικίας επίτηδες καθυστέρησε την προετοιμασία της αποστολής από το νησί των πολεμικών πλοίων που είχε ανάγκη ο Βρούτος, ο οποίος, μάλιστα, έστειλε τρεις επιστολές στους Κώους, επιπλήττοντάς τους για την αργοπορία τους αυτή.
Όσο ζούσε ο Νικίας και ασκούσε για 8 χρόνια περίπου την τυραννία στην Κω, έκοβε δικά του νομίσματα που απεικόνιζαν το κεφάλι του, ενώ οι Κώοι αναγκάζονταν να τον κολακεύουν με πολλά εγκωμιαστικά επίθετα και να τον προσφωνούν: «γιό του δήμου», «φιλόπατρη», «ήρωα», «ευεργέτη» και φυσικά «σωτήρα της πόλης», όπως αναφέρουν οι σχετικές με αυτόν τιμητικές επιγραφές που βρέθηκαν στο νησί. Ο μόνος που τόλμησε να αντιπολιτευτεί τον Νικία ήταν ένας αξιοζήλευτος Κώος μουσικός και μάλιστα κιθαρωδός, ο Θεόμνηστος, που κατά τον Στράβωνα έφερε την επωνυμία «ψάλτης». Ίσως αυτός να τόλμησε «να τα ψάλλει για τα καλά» στον Νικία. Φαίνεται όμως πως με τα καμώματά του ο Νικίας δεν υπήρξε καθόλου δημοφιλής στους Κώους. Όπως μας αποκαλύπτει ο επιγραμματοποιός Κριναγόρας [Βλέπε Ανθολογία Παλατινή II,149 (Kριναγόρας XXXIV) και IX,81] σύγχρονος κι αυτός του Αυγούστου, αμέσως μετά το θάνατο του Νικία, που δεν γνωρίζουμε αν ήταν φυσικός ή βίαιος, οι Κώοι εκδήλωσαν τη βδελυγμία τους στη μισητή του τυραννία, με το άνοιγμα του τάφου του και την εγκατάλειψη του πτώματός του στον ήλιο. Το επίγραμμα του Κριναγόρα σε μετάφραση λέει τα ακόλουθα:
«Μην πεις πως ο θάνατος είναι το τέλος της ζωής.
Για τους νεκρούς, όπως και για τους ζωντανούς,
υπάρχουν αρχές άλλων συμφορών.
Κοίταξε την τύχη του Νικία του Κώου.
Βρισκόταν ήδη στον Άδη,
αλλά το πτώμα του σύρθηκε στον ήλιο,
γιατί οι κάτοικοι της πόλης μετακίνησαν
τα στηρίγματα του τάφου του
κι έσυραν τον ταλαίπωρο
κακοθανατισμένο στον κολασμό!»
Προτίμησαν, δηλαδή, οι Κώοι να ιεροσυλήσουν, για να εκδικηθούν έτσι τον τυραννικό συμπολίτη τους Νικία. Ακόμη και ο Αιλιανός [Βλέπε Ποικίλη Ιστορία Ι, 29] αναφέρει την παράδοση που επικρατούσε αργότερα ανάμεσα στους ντόπιους, σύμφωνα με την οποία, προτού ο Νικίας καταλάβει την αρχή, ένα πρόβατο από το ποίμνιο που διέθετε ο ίδιος γέννησε λιοντάρι, γεγονός που όπως πίστευαν προμάντευε τη μελλοντική του τυραννία.
Δεν μπόρεσα μέχρι σήμερα να βρω αντίστοιχο παράδειγμα επιβολής της ποινής της «μεταθανάτιας τιμωρίας» εναντίον κάποιου τυράννου, προερχόμενης, τουλάχιστον, από τον ευρύτερο νησιωτικό χώρο της Ελλάδας, σαν αυτή που η συνείδηση των Κώων πολιτών της ρωμαϊκής αρχαιότητας αναγκάστηκε να επιβάλει σε ένα μισητό νεκρό συντοπίτη τους.
ΒΑΣΙΛΗΣ Σ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Δικηγόρος-Ιστορικός συγγραφέας
