«Δυτικά από τις Χαηχούτες είναι οι γραφικές τοποθεσίες Τσακκάλη, Μονάγρι και πιο πάνω απο αυτές η Πλακερή και ΒΔ οι πλαγιές της Αγ.Ποκούς. Πιο κάτω είναι η Μαυρόκαμπια.Είναι η 5η συνοικία του Ασφενδιού,βρισκεται σε μια δασωμένη λαγκάδα με πολλά νερά. Υδρεύεται από 2 πηγές, η προς δυσμάς πηγή είναι σιδηρούχος.
Μέχρι τον Ασώματο φαίνονται ίχνη αργυρομόλυβδου. Στου Αη Δημήτρη βρέθηκαν πολλές επιγραφές αρχαίες και λείψανα αρχαίου συνοικισμού που σήμερα αγνοούμε την ονομασία του. Οι Κώοι ασπάστηκαν την λατρεία της Δήμητρας και οι τοποθεσία του Αδονήτη δεν πρέπει να είναι άσχετη με την λατρεία της.» λέει ο Ιακ.Ζαρράφτης στα Κώια ,που εκδόθηκαν το 1921.
Στην ενορία του Αγ.Δημητρίου του Ασφενδιού ο οικισμός Χαηχούτες είναι ακατοίκητος καθώς οι 30 οικογένειες του μετακινήθηκαν σε αλλες συνοικίες του χωριού ή στην πόλη Κω[Ν.Ζάρακας, πληροφορίες από Rayet ].
Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι υπήρχε οικισμός πριν το 1805. Ο Γερμανός αρχαιολόγος L.Ross το 1844 όταν πέρασε από την περιοχή είδε ότι κατοικούν μελαψοί κάτοικοι.
Ο Γάλλος αρχαιολόγος O.Rayet το 1871 λέει ότι «Χαοί» ήταν πανάρχαιοι αριστοκράτες Ασφενδιανοί και από αυτούς προήλθε το όνομα της τοποθεσίας. Η άποψη του στηρίχθηκε στο «χάϊος, χαΐα, χάιον και χαός-ός», που σημαίνει καλός, αγαθός.Οι χαοί δηλαδή οι άνωθεν, οι πρόγονοι, οι καλοί άνθρωποι της παλιάς εποχής.
Ο αρχαιολόγος Ι.Βολανάκης λέει ότι η ονομασία προέρχεται από το Χα[λ]ικούτες όπως χαρακτηρίζονται οι ατσίγγανοι.
Για τον μητροπολίτη Κώου,Εμμανουήλ Καρπάθιο η λέξη Χαηχούτες ή Χαιχούτες είναι αρμενική[χαίκ λέγονται οι Αρμένιοι] και εκτιμά ότι κάποτε ζούσαν Αρμένιοι.
Το 1366 Αρμένιοι διώχθηκαν από την Καραμάνια της Τουρκίας, ζήτησαν άσυλο από τους Κώους.
Οι Ιωαννίτες τους επέτρεψαν να εγκατασταθούν στο Πυλί [Αρμενοχώρι] ή στην Κέφαλο.
Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες ίσως έλαβε το όνομα ο συνοικισμός από την πρώτη οικογένεια οικιστών την οικογένεια Χαιχούδων ή Χαιχουτών.
Οι Κώοι μουσουλμάνοι λένε ότι «το όνομα της τοποθεσίας προέρχεται από την λέξη χαιντουκ; που στα τούρκικα θα πει ληστής. Επι οθωμανικής αυτοκρατορίας όσοι ήσαν φοροφυγάδες, κλέφτες κά, ανέβαιναν στα βουνά και κρύβονταν και λέγονταν χαιντουτέρκει.Στις Χαιχούτες δεν έζησαν μουσουλμάνοι παρά μόνο ρωμιοί. Πρόκειται για παλιό οικισμό που ίσως κατοικήθηκε από τα βυζαντινά χρόνια. Εγκαταλείφθηκε την δεκαετία του ΄50».
Σύμφωνα με το λεξιλόγιο του Κ.Κουκκίδη του 1960,«χάιτας» σημαίνει ληστής, ανυπότακτος,αλήτης.
Στον Πόντο και σε άλλα μέρη χρησιμοποιείτο ως επώνυμο.Ωστόσο, το τοπωνύμιο Χαηχούτες ίσως είναι το μοναδικό που συναντάται στην χώρα μας.
Το χρονικό διάστημα 1943-1945 λειτούργησε μονοθέσιο σχολείο σύμφωνα με το Θ.Μουζουράκη. Οικογένειες Κώων κατά την περίοδο του πολέμου μετοίκησαν στον οικισμό για λίγα χρόνια.Από το 1950 μετονομάστηκε ο οικισμός σε Αγ.Δημήτριος [Μ.Κιαπόκας].
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα dikaiosnet.gr η πληθυσμιακή εξέλιξη του οικισμού έχει ως εξής: 1947= 76 κάτοικοι, 1951=184, 1961=94, 1971=35, 1981=10, 1991=0, και 2001=1 κάτοικος.
Ο ναός του Αγ.Δημητρίου κατασκευάστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα στη θέση ίσως παλαιοβυζαντινού ναού όπως μαρτυρούν τα αρχ.μαρμάρινα μέλη[Ι.Βολονάκης].
Οθωμανικό φιρμάνι που εκδόθηκε το 1805[ όχι το 1840] σημειώνει την ανακαίνιση και την αναπαλαίωση γκρεμισμένου παλαιού ιερού του Αγ.Δημητρίου στις Χαηχούτες.
Δεν είναι απίθανο να υπήρχε ελληνιστικός ναός της Δήμητρας που την πρωτοβυζαντινή περίοδο μετατράπηκε σε Αγ.Δημήτριο.
Οι Χαηχούτες ιδρύθηκαν στην περιοχή του φερόμενου αρχαίου δήμου «Δαφνούς» του Στέφανου Βυζάντιου.
Τα ίχνη του Δαφνού χάνονται μετά τον 6ο αιώνα μ.Χ,μετά το τρομερό σεισμικό συμβάν του 554 μ.Χ.
Η θέση επανακατοικήθηκε με το όνομα Χαηχούτες τέλη του 18ου αιώνα μ.Χ ή ακόμη νωρίτερα- σε κάθε περίπτωση μετά το 1493 μ.Χ άν λάβουμε υπόψη την ιστορά των σεισμών της περιοχής. Δεν είναι ξεκάθαρο άν αυτό έγινε από Έλληνες φυγάδες ή Αρμένιους.
Οι Χαηχούτες είναι σε υψόμετρο 274-294μ. από την στάθμη της θάλασσας.
Ο ερειπωμένος σήμερα οικισμός έχει θεμελιωθεί σε πλαγιά με πλευρικά κορήματα ποικίλης λιθολογικής σύστασης ηλικίας περίπου 10000 ετών.
Ο γεωλογικός σχηματισμός είναι το αποτέλεσμα φυσικής και χημικής αποσάθρωσης που έδρασε σε ένα βράχο.Κατόπιν οι διαβρωτικές διεργασίες μετέφεραν το υλικό του προς τα κάτω.
Πάνω σε μια επικλινή επιφάνεια από τέτοιο υλικό φτιάχτηκε ο οικισμός. Ως εκ τούτου το έδαφος του είναι επιρρεπές σε κατολισθήσεις και απέναντι σε ισχυρές σεισμικές δονήσεις.
Κτίρια του οικισμού πρέπει να έπαθαν ζημιά από τον σεισμό του 1955 με μέγεθος 7.5 βαθμών από το Ρήγμα της Αμοργού αν λάβουμε υπόψη την ζημιά που προξένησε σε πέτρινα του Αμανιού και του Πυλιού.
Γεωδίφης[ geogeodifhs.blogspot]
