Η στροφή στον πρωτογενή τομέα της γεωργίας, είναι η λύση στην παρούσα κρίση; Τελευταία, βλέπουμε πως αρκετοί συμπολίτες μας φυτεύουν ακούραστοι κηπευτικά, για να εξασφαλίσουν την προμήθεια τους για το ζεστό καλοκαίρι, αυτό που οι συνθήκες φέτος θα το κάνουν πιο καυτό και πιο δύσκολο. Τα φυτώρια και τα ανάλογα είδη κηπευτικών, δεν προλαβαίνουν να φέρνουν σπόρους και φυτά όλων των ειδών. Αυτό συνέβαινε και πριν μερικά χρόνια, όταν στην καρδιά του καλοκαιριού, οι λεσπέρηδες -γεωργοί, μάζευαν τους καρπούς του μόχθου τους στα χωράφια. Μεσημέριαζε και ο θερινός ήλιος, πυρπολούσε τα ξανθά σπαρτά, ωρίμαζε τα σταφύλια, συγχρόνως δε χρωμάτιζε και τις κατακόκκινες ντομάτες. Τότε πλημμύριζαν τα χωράφια με φυτά, κοκκίνιζαν οι απέραντοι κάμποι από την ντομάτο- παραγωγή, ενώ τώρα κοκκινίζουν οι νέοι από τη ντροπή, όσοι άφησαν τα δικά τους χωράφια, χέρσα και εγκαταλειμμένα.
Οι ευλογημένοι επίπεδοι κάμποι της Κω, με το εύφορο χώμα, συνδυασμένο με το ήπιο, υγρό κλίμα, ευνοούν την παραγωγή κηπευτικών και κυρίως στης ντομάτας. Η Κως κατά τις δεκαετίες 1960-1970 έως και το 1980, ήταν όχι μόνον επαρκής σε ντοματοπαραγωγή που ξεχείλιζε, αλλά έκανε και πολλές εξαγωγές. Εξήγαγε το περίσσευμα της όχι μόνο σε φρέσκια, αναλώσιμη ντομάτα, αλλά και σε κονσερβοποιημένη, ως ντοματοπελτέ. Επίσης φημισμένο είναι μέχρι σήμερα, το παραδοσιακό, Κώτικο ντοματάκι, ως ντόπιο γλυκό κουταλιού. Βυθισμένο στο ρουμπινί σιρόπι, αποτελεί ξεχωριστό κέρασμα για το τρατάρισμα των μουσαφίρηδων στο σπίτι.
Η Δημοτική Αγορά, καθημερινά έσφυζε από ζωή και ήταν φορτωμένη με κάθε λογής κηπευτικά και αγροτικά προϊόντα εποχής. πρωταγωνίστριες όλων ήταν οι ντομάτες και οι πληζίνες, δηλ οι καρπούζες της Κω. Οι κατακόκκινες σαμαρτζάνες κατάλληλες για την λουσμένη στο ελαιόλαδο Μεσογειακή σαλάτα, με φρέσκο κρεμμυδάκι και αγγουράκι, αποτελεί ένα χορταστικό, θρεπτικό και υγιεινό, δροσερό γεύμα. Οι στρογγυλές σαν τα μήλα, κατακόκκινες ντομάτες, προορίζονται για τα γεμιστά, ενώ τα βεργαράκια, οι λα’ι’νάτες και τα αχλαδάκια, για το γλυκό στοματάκι. Τελευταία τα ντοματίνια σαν κερασάκια, είναι μια από τις οι χαρακτηριστικές ποικιλίες της ντοματοπαραγωγής του νησιού μας.
Εκείνη την εποχή στο νησί μας υπήρχαν πολλά Εργοστάσια, επεξεργασίας και μεταποίησης του προϊόντος. Απασχολούσαν πολλούς εργάτες και καλό είναι να τα αναφέρουμε, για να τα ξανά θυμηθούν οι παλιοί και να τα γνωρίσουν οι νέοι.
Στο χωριό Καρδάμαινα, ήταν του Μενδρινού. Στο Μαστιχάρι, ήταν της οικογενείας Γκίκα.
Στο Τιγκάκι, ήταν το ‘Αφροδίτη’ του Χαραλαμπόπουλου. Στο χωριό Πυλί, ήταν του Λυκούδη. Υπήρχε και ένα στη Λάμπη, των αδελφών Κανακάρη. Ακόμη ένα άλλο στην παραλιακή οδό Αβέρωφ, απέναντι από την Εκκλησία του Άγιου Παύλου, της εφοπλιστικής οικογένειας Νομικού, που διατηρούσε άλλο ένα στην Σαντορίνη. Επίσης ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Κω, λειτουργούσε Εργοστάσιο τομάτας, στην παραλία του μπάρμπα Γιάννη με την επωνυμία ΑΒΙΚΩ, δηλ Αγροτική Βιομηχανία Κω. Στον ίδιο δρόμο βαλμένα στη σειρά, συναντούσαμε το Βυρσοδεψείο ή ταμπάκικο, δερμάτων του Πάτμιου. Τα Δημοτικά σφαγεία και το μοναδικό Οινοποιείο, του Αγροτικού Οινοποιητικού Συνεταιρισμού Κω. Υπήρχε και ένα ακόμη εργοστάσιο απέναντι από την ΑΒΙΚΩ, το κυτοποιείο με την ονομασία ‘Νασιονάλ’, που παρήγαγε κονσερβοκούτια.
Για δέκα χρόνια 1968-1978 εφοδίαζε με κουτιά τα προαναφερθέντα Εργοστάσια τοματοπελτέ.
Την χρυσή εποχή άνθισης της γεωργίας, στο καταπράσινο νησί μας, όλα τα παραπάνω Εργοστάσια δούλευαν ακατάπαυστα, με βάρδιες μέρα και νύχτα, απασχολώντας πλήθος εργατικού δυναμικού. Υπήρχαν στιγμές που τότε τα περιζήτητα καφάσια, δεν έφταναν για να καλύψουν τη ζήτηση, για την μεταφορά της ντομάτας με τα φορτηγά. Μέχρι το 1978 -1980 τα εργοστάσια ντομάτας λειτουργούσαν, έπειτα έκλεισαν όταν συρρικνώθηκε δραματικά η παραγωγή. Μετά την φθίνουσα πορεία της αγροτιάς, άρχισε να αναπτύσσεται η λεύκη βιομηχανία του Τουρισμού. Έτσι τέλος της δεκαετίας 1970 και αρχές 1980 έρχονται τα πρώτα οργανωμένα γκρουπ τουριστών, με απευθείας αεροπλάνα κυρίως Ευρωπαίων περιηγητών. Τα μεγάλα ξενοδοχεία και λοιπά καταλύματα, γέμιζαν και αυξήθηκε η ζήτηση τους. Σε μια ασταμάτητη οικοδομική έξαρση, το νησί πλημύρισε από τουριστικά καταλύματα, μικρά και μεγάλα, όπως γκαρσονιέρες, ξενοδοχεία και πλήθος από διάφορους ξενώνες.
Πολλά σπίτια, διαμερίσματα και μονοκατοικίες, μετατράπηκαν σε ενοικιαζόμενα καταλύματα, για να καλύψουν τη ζήτηση. Επίσης η αγορά του νησιού, γέμισε με τουριστικά καταστήματα, με ενθύμια και λοιπά τουριστικά είδη. Οι αγρότες κυρίως οι νέοι ντοματοπαραγωγοί και άλλοι, όταν έκλεισαν τα εργοστάσια στράφηκαν στον τουρισμό. Έγιναν σερβιτόροι σε εστιατόρια και ξενοδοχεία και κηπουροί, καθώς και πολλές γυναίκες προτίμησαν να εργαστούν ως σερβιτόρες ή καμαριέρες, αφήνοντας τα κοπιώδη αγροκτήματα. Ένα μέρος του εργατικού δυναμικού, μετά το κλείσιμο των εργοστασίων, πήρε τον πικρό δρόμο της ξενιτιάς, μεταναστεύοντας σε άλλες χώρες μακρινές ή ασχολήθηκε με τον Ναυτικό κλάδο.
Σήμερα βλέπουμε σταδιακή στροφή στον πρωτογενή τομέα οικονομικής ανάπτυξης, δηλ στην γεωργία και στην κτηνοτροφία, λόγω της δυσάρεστης συγκύριας, της φονικής πανδημίας. Οι άνθρωποι γέμισαν με ανασφάλεια, για το άγνωστο μέλλον τους και για την έκβαση αυτής της κρίσης. Τα χωράφια ξαναζωντάνεψαν, τα λιβάδια πρασίνισαν, οι κάμποι θα κοκκινίζουν και πάλι, με τις κατακόκκινες, γυαλιστερές ντομάτες. Με την ακινητοποίηση των πάντων και την απομόνωση όλων, η αβεβαιότητα κτυπάει την πόρτα, στρέφοντας τον άνθρωπο στην μοναδική τροφό, την μάνα γη. Όσοι έχουν κάποιο κτηματάκι ή χωραφάκι, το αξιοποιούν σοφά σκεπτόμενοι. Η γεωργική παραγωγή στο νησί μας, εκτός από ντομάτες, παράγει όλα τα κηπευτικά, που μπορούν να θρέψουν τους κατοίκους του.
Όπως είπε και ο ιστορικός Ηρόδοτος, (485-425 πΧ.) ‘’Ους η Κως έθρεψε, ουδέ η Αίγυπτος’’ και επανέλαβε και ο δικός μας πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης (360-377 πΧ.) Ο ίδιος μας τονίζει δε, πως ‘’Το προλαμβάνειν την ασθένεια είναι καλύτερα από του θεραπεύειν’’. Επίκαιρη και σοφή συμβουλή, για να προφυλαχτούμε από την πανδημική κατάρα του 21 αι.
Η ενασχόληση με την γεωργία, θα εξασφαλίσει στους ανθρώπους την στοιχειώδη επιβίωση, αν κάποια στιγμή λιγοστέψουν τα τρόφιμα ή δυσκολέψει η διακίνηση των αγαθών. Επειδή το μέλλον είναι άγνωστο, και ο φονικός ιός αόρατος, ο Τουριστικός κλάδος, η ναυαρχίδα της οικονομίας του νησιού και της χώρας μας, έχει παγώσει. Κυρίως δε όταν μέχρι σήμερα, παρά τις επίμονες προσπάθειες των επιστημόνων, επικρατεί ανασφάλεια και αβεβαιότητα. Αν και όπως ισχυρίζονται οι επιστήμονες έχουν βρεθεί διάφορα κατάλληλα φάρμακα ή εμβόλια, υπάρχει δυσκολία στο να καταπολεμήσουν και να σταματήσουν την καταραμένη φονική πανδημία, που σκέπασε όλο τον πλανήτη. Όπως λέει και ο Αρχαίος φιλόσοφος, Επίκουρος (341-270 πΧ) και το επανέλαβε και ο Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831 μΧ), ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος. ‘’Μια χώρα που ο λαός της είναι αυτάρκης σε τρόφιμα και αγαθά, έχει εξασφαλίσει την ελευθερία της. ‘’ Για να θυμηθούμε και τα λόγια ενός άλλου σοφού του 5 ου αι, του Επίχαρμου (524-448 πΧ.) από την Κω. ‘’Ου μετανοείν αλλά προνοείν χρη τον άνδρα τον σοφόν’’ δηλ ‘δεν πρέπει ο σοφός άνθρωπος να μετανιώνει, αλλά να προνοεί’. Να προνοεί σε τρόφιμα και σε αγαθά, που μόνο η μητέρα Γη θα του εξασφαλίσει.
Ξανθίππη Αγρέλλη Κως 10/7/2021
