Όλα έχουν γίνει κατανοητά, εκτός από το πώς να ζούμε..
Ζαν-Πωλ Σαρτρ (1905-1980)
Πολύς ο λόγος τελευταία για τα ριάλιτι, που χρόνια τώρα αποτελούν μια επιλογή τηλεθέασης με υψηλά νούμερα και μεγάλη επιτυχία. Τι είναι όμως τα ριάλιτι και γιατί, τελικά έχουν διαδοθεί τόσο πολύ;
Πρόκειται για τηλεοπτικά προγράμματα, στα οποία οι συμμετέχοντες εμφανίζονται με την πραγματική τους ταυτότητα, χωρίς να υπάρχει -θεωρητικά τουλάχιστον- κάποιο σενάριο που να υπαγορεύει τα όσα λένε και το πώς αντιδρούν. Τίποτα δεν είναι σκηνοθετημένο, οι διάλογοι είναι αυθεντικοί και τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν είναι ελεύθερα να αντιδράσουν και να συμπεριφερθούν, όπως ακριβώς και στην προσωπική τους ζωή… Αληθινά πρόσωπα, αληθινές αντιδράσεις, αληθινές στιγμές και αληθινά συναισθήματα συνθέτουν τα σύγχρονα τηλεριάλιτι, αποτελώντας το βασικό τους χαρακτηριστικό.
Άνθρωποι της «διπλανής πόρτας» μετατρέπονται σε ήρωες της καθημερινότητας, επιτρέποντας μας να ζήσουμε λίγη από την αίγλη τους. Η «όμορφη», ο «επιτυχημένος», η «νοικοκυρά» η «σέξι», ο «εργένης» αποτελούν μερικά μόνο από τα «αληθινά» πρόσωπα που εισβάλλουν κάθε βράδυ στο καθιστικό μας, ενισχύοντας τα στερεοτυπικά πρότυπα της κοινωνίας.
Τι προσφέρουν όμως τα ριάλιτι και γιατί έχουν τόση επιτυχία;
Η δυνατότητα που παρέχουν τα ριάλιτι να παρακολουθήσουμε την καθημερινότητα απλών ανθρώπων και να εισχωρήσουμε στο άβατο της προσωπικής ζωής, σπάζοντας κάθε φραγμό ιδιωτικότητας, είναι ίσως το πιο σημαντικό κλειδί της επιτυχίας τους. Η διάδοσή τους οφείλεται –κατά πολύ- στην περιέργεια του κοινού για την ιδιωτική ζωή των άλλων ανθρώπων, περιέργεια που συχνά φτάνει σε επίπεδα νοσηρότητας. Μια απλή καθημερινότητα, ωστόσο, δεν είναι αρκετή για να ικανοποιήσει τους θεατές, οι οποίοι βλέπουν μέσα από την κλειδαρότρυπα τις ζωές των άλλων, προσμένοντας το σκανδαλώδες και το υπερβολικό για να ικανοποιηθούν. Αυθεντικές αντιδράσεις και πραγματικές καταστάσεις τα διαχωρίζει από τις σκηνοθετημένες μυθοπλαστικές τηλεοπτικές σειρές. Έτσι, οι θεατές θεωρούν πως έρχονται σ’ επαφή με κάτι πιο άμεσο και αληθινό, και πως τους δίνεται η ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ πραγματικών προσώπων κι όχι τις καθ’ υπόδειξη αντιδράσεις και αλληλεπιδράσεις ηθοποιών. Βέβαια, η επεξεργασία ως προς το τελικό αποτέλεσμα είναι δεδομένη, με έμφαση σε έντονες στιγμές –δυσάρεστες ή ευχάριστες- και με απώτερο σκοπό τη συνεχή διατήρηση του ενδιαφέροντος του κοινού.
Επιπλέον, καθώς πρόκειται για άτομα της καθημερινότητας, οι τηλεθεατές, νιώθουν πως μπορούν να ταυτιστούν πιο εύκολα με τους συμμετέχοντες αυτών των προγραμμάτων, αλλά και να ικανοποιηθούν, ενδεχομένως, από τη διαπίστωση πως υπάρχουν άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τις ίδιες ή και περισσότερες δυσκολίες απ’ ό,τι οι ίδιοι.
Oι πολλαπλές απαιτήσεις της καθημερινότητας αποτρέπουν τους τηλεθεατές απ’ το να αναζητήσουν μια πιο ενεργή μορφή ψυχαγωγίας και καθιστούν τα ριάλιτι έναν τρόπο διαφυγής από τα καθημερινά προβλήματα και ταυτόχρονα δεν ενεργοποιούν τη σκέψη των τηλεθεατών, ενθαρρύνοντας το πρότυπο της «ήσσονος προσπάθειας»
Υπάρχει τελικά ένα προφίλ τηλεθεατή των ριάλιτι;
Χαμηλή αυτοεκτίμηση, φόβος προσωπικής έκθεσης, ψυχική κόπωση, ψευδαίσθηση εξουσίας –δυνατότητα τηλεθεατών να καθορίζουν με την ψήφο τους ποιοι παίκτες θα παραμείνουν και ποιοι θα αποχωρήσουν- συνθέτουν συχνά το προφίλ των τηλεθεατών, αποπροσανατολίζοντάς τους συχνά από τα βασικά και χρονίζοντα προβλήματα του τόπου.
Αξίζει λοιπόν να αναρωτηθούμε αν αυτά είναι τα πρότυπα που χρειάζονται οι νέοι άνθρωποι και αν αυτή είναι η επιθυμητή αισθητική της τηλεοπτικής ψυχαγωγίας ή αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε περισσότερο την κριτική μας σκέψη για να αξιολογούμε την ποιότητα οποιοδήποτε τηλεοπτικού προγράμματος, μας προβάλλεται.
Αν τελικά το να ζούμε είναι δύσκολο, μήπως είναι πιο εύκολο να ζούμε τις ζωές των άλλων;
*Οι ζωές των άλλων (Das Leben deranderen). Γερμανική ταινία του Φ.Χ.Φον Ντόνερσμαρκ – 2006.
