Όπως αναλύσαμε σε προηγούμενο ρεπορτάζ μας, ο σχεδιασμός του νέου ΕΣΠΑ είναι σε εξέλιξη και αναμένονται οι παρατηρήσεις των Βρυξελλών στο προσχέδιο που κατέληξε η κυβέρνηση. Ο σχεδιασμός, όπως εξελίσσονται οι διαδικασίες τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στην Αθήνα, είναι αλληλένδετος τελικά με το Ταμείο Ανάκαμψης, αφού στο τέλος η χώρα καλείται να επιλέξει τί έργα – δράσεις – υποδομές θα ενταχθούν στο σκέλος του ΕΣΠΑ και ποιες – ποια στο Ταμείο Ανάκαμψης, με την κατεύθυνση να είναι τα πιο ώριμα και πιθανόν να ολοκληρωθούν πιο γρήγορα να κατευθύνονται στο Ταμείο Ανάκαμψης – αν φυσικά συμβαδίζουν με τους στόχους του.
Ωστόσο το ΕΣΠΑ 2021-2027 παραμένει ο βασικός βραχίονας χρηματοδότησης της χώρας, ειδικά από την Πολιτική Συνοχής της ΕΕ και παράγει τα περισσότερα αποτελέσματα, ειδικά στην Ελλάδα (#cohesionGR).
Ποιοι είναι όμως οι στόχοι του νέου ΕΣΠΑ που προτείνει η Ελλάδα σύμφωνα με τα βασικά στρατηγικά κείμενα της ΕΕ και πώς ακριβώς αυτά επηρεάζουν τα προγράμματα που θα ανακοινωθούν σε επίπεδο πόρων;
Στόχοι πολιτικής ΕΣΠΑ 2021 – 2027 και κατανομή πόρων
Ο πρώτος στόχος πολιτικής του νέου ΕΣΠΑ αφορά στην ανταγωνιστική οικονομία και την ψηφιακή μετάβαση. Σύμφωνα με πληροφορίες της EurActiv.gr εκεί θα δεσμευτούν πόροι σε ποσοστό 20,3% του συνόλου, δηλαδή το 1/5 του προγράμματος.
Πιο συγκεκριμένα, ο στόχος αφορά στη διασύνδεση της έρευνας με τον παραγωγικό ιστό της χώρας, στην προσαρμογή της ελληνικής βιομηχανίας στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον με τη δημιουργία αξίας σε όλα τα πεδία του επιχειρείν, στην ενδυνάμωση της καινοτομικής ικανότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, στη διευκόλυνση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση και στη διεύρυνση του εύρους των χρηματοδοτικών εργαλείων με τη δημιουργία ενός θεσμικού περιβάλλοντος φιλικού προς τις επιχειρήσεις, καθώς και στον ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, του κράτους και της οικονομίας.
Αξίζει ωστόσο να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με τις πληροφορίες της EurActiv.gr, η έμφαση που δίνεται από την Αθήνα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (και πάλι, όπως στα προηγούμενα ΕΣΠΑ) προκαλεί αντιδράσεις σε μια ομάδα γραφειοκρατών και στελεχών στις Βρυξέλλες που επιθυμούν «μεγάλες δράσεις και έργα» που μπορούν να προσελκύσουν ιδιωτική χρηματοδότηση και έχουν πιο απλή και εύκολη παρακολούθηση με μικρότερη γραφειοκρατία (για αυτούς), κάτι που αποτελεί βασική κατεύθυνση από την προηγούμενη ακόμη σύνθεση της Κομισιόν επί εποχής Γιούνκερ.
Ο δεύτερος στόχος πολιτικής του νέου ΕΣΠΑ εστιάζει στο περιβάλλον, την ενέργεια και την πολιτική προστασία, στα πλαίσια μιας πιο πράσινης και ανθεκτικής Ελλάδας και Ευρώπης με χαμηλές εκπομπές άνθρακα μέσω της προώθησης της δίκαιης μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας, των πράσινων επενδύσεων, της κυκλικής οικονομίας, της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της πρόληψης και της διαχείρισης των κινδύνων. Εκεί θα κατευθυνθεί περισσότερο από το ¼ των πόρων, περίπου το 26.1%. Απώτερος στόχος, όπως λέει και ο αρμόδιος για το ΕΣΠΑ Υφυπουργός Γιάννης Τσακίρης, είναι «να μετατρέψουμε την απειλή της κλιματικής αλλαγής σε ευκαιρία». Άλλωστε αυτό αντικατοπτρίζεται και στο γεγονός της δομής του νέου ΕΣΠΑ, που αποκαλύψαμε σε προηγούμενο ρεπορτάζ: σε ανεξάρτητο – και πάλι – επιχειρησιακό πρόγραμμα για το Περιβάλλον.
Οι μεταφορές και τα ευρυζωνικά δίκτυα σύμφωνα με τις πληροφορίες σχεδιάζεται να καλύψουν πόρους περίπου15.3% του νέου ΕΣΠΑ. Οι τομείς αυτοί Αποτελούν τον τρίτο στόχο πολιτικής, ο οποίος εστιάζει στην ανάπτυξη ενός ασφαλούς, συνεκτικού και διαλειτουργικού συστήματος σιδηροδρομικών μεταφορών υψηλής ποιότητας, στην εξασφάλιση προσβασιμότητας και στη βέλτιστη χρήση των αυτοκινητοδρόμων, των θαλάσσιων λιμένων και των αεροδρομίων της Ελλάδας με την κατασκευή τμημάτων και συνδέσεων που λείπουν από το δίκτυο. Παράλληλα όμως προωθεί μια σειρά μεσοπρόθεσμων πρωτοβουλιών και δράσεων οι οποίες στοχεύουν στη δημιουργία ενός σύγχρονου και καλύτερου ψηφιακού περιβάλλοντος τόσο για τους πολίτες όσο και τις επιχειρήσεις της χώρας, με την υλοποίηση επενδύσεων σε ταχέα και υπερταχέα ευρυζωνικά δίκτυα, σε ανοιχτά ασύρματα δίκτυα για την πρόσβαση όλων στο διαδίκτυο, καθώς και με την ανάπτυξη σύγχρονων δικτυακών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων οπτικών ινών και των δικτύων 5G.
Τέταρτος στόχος πολιτικής είναι η απασχόληση, η εκπαίδευση και η κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένων των υποδομών υγείας και παιδείας, που θα καλύψουν κάτι λιγότερο από το 1/3 των πόρων και αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστικά στόχο με αφιερωμένο το 31.9% των πόρων.
Οι προτεραιότητες της χώρας μας, σύμφωνα με το κείμενο που εστάλη στην Κομισιόν, εστιάζουν στις ίσες ευκαιρίες και στην ισότιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας (ιδίως γυναικών, νέων και μακροχρόνιων ανέργων) και στην κοινωνική σύγκλιση, στην ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, στην κατάρτιση και στη διά βίου μάθηση, στην κοινωνική προστασία και την ένταξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, στην αντιμετώπιση της υλικής στέρησης και στον συστημικό εκσυγχρονισμό των αντίστοιχων θεσμών.
Επιπρόσθετα, ο 4ος αυτός στόχος πολιτικής θα επικεντρωθεί στην εφαρμογή ολοκληρωμένων μέτρων που αφορούν μεταξύ άλλων τη στέγαση και τις κοινωνικές υπηρεσίες και την εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένης και της πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης.
Πέμπτος και τελευταίος (στα κείμενα,,,) στόχος πολιτικής είναι οι ολοκληρωμένες χωρικές παρεμβάσεις και η αστική ανάπτυξη που θα καλύψει πόρους ύψους 5.4% του νέου ΕΣΠΑ. Σημειώνουμε ότι οι ΟΧΕ αποτέλεσαν βασικές δράσεις χρηματοδότησης και στο τρέχον ΕΣΠΑ αλλά όχι ξεχωριστό στόχο πολιτική.
Σημειώνουμε ότι η ΕΕ έχει ιδρύσει ειδικό οργανισμό (ESPON) που καλύπτει τον τομέα της συνοχής σε κάθε επίπεδο και παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς αυτές τις πολιτικές. Στο νέο ΕΣΠΑ λοιπόν οι ΟΧΕ και η αστική ανάπτυξη (δηλαδή ολοκληρωμένα σχέδια για συγκεκριμένες περιοχές αντί για ξεχωριστά έργα) γίνονται ξεχωριστός άξονας πολιτικής με συγκεκριμένους πόρους να κατευθύνονται σε αυτόν.
Ο στόχος αυτός, σύμφωνα με την ελληνική πρόταση, δίνει προτεραιότητα στην ενίσχυση της ολοκληρωμένης κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής τοπικής ανάπτυξης, με έμφαση στη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη, της πολιτιστικής κληρονομιάς, του τουρισμού, της αναζωογόνησης δημόσιων χώρων και της ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών και των παράκτιων περιοχών μέσω της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων.
Έμφαση στην Ελληνική Περιφέρεια – παίρνει από το 1/3 των πόρων
Αξίζει να σημειώσουμε ως οριζόντιο – στην πραγματικότητα – άξονα το γεγονός ότι οι πόροι που θα κατευθυνθούν στις Περιφέρειες της χώρας θα είναι σημαντικά αυξημένοι εν συγκρίσει με τα προηγούμενα ΕΣΠΑ. Όπως αναφέρουν υψηλόβαθμες πηγές του Υπουργείου Ανάπτυξης στην EurActiv.gr, ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας που χαρακτηρίζει όλα τα προηγούμενα ΕΣΠΑ στην Ελλάδα - μαζί με τα αντίστοιχα της Ιρλανδίας – σε σχέση με την ακολουθούμενη περιφερειακή πολιτική επιχειρείται να αλλάξει. Έτσι, σχεδιάζεται πλέον οι 13 περιφέρειες να μπορούν να διαχειριστούν σημαντικά αυξημένους πόρους, τόσο με τα δικά τους Επιχειρησιακά προγράμματα αρχικά που θα είναι αυξημένα, όσο και με τις εκχωρήσεις από τα Τομεακά προγράμματα που θα ακολουθήσουν.
Συνολικά, με βάση τον αρχικό σχεδιασμό τα 13 ΠΕΠ θα λάβουν κομμάτι που αντιστοιχεί περίπου στο 1/3 των συνολικών πόρων του ΕΣΠΑ, με βασικό ζητούμενο την αυτονομία των περιφερειών στο πλαίσιο της αποτελεσματικής πολυεπίπεδης διακυβέρνησης που προωθεί η κυβέρνηση, τονίζουν από το Υπουργείο. Αλλά στην πραγματικότητα η ενίσχυση των περιφερειών της Ευρώπης αποτελεί βασικό άξονα της Πολιτικής Συνοχής και υποχρέωση της χώρας, καθώς οι Βρυξέλλες δίνουν και πάλι ιδιαίτερη έμφαση στην περιφερειακή πολιτική με εργαλείο υλοποίησης τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία.
Συμβάλει όμως στην μεγαλύτερη ενίσχυση ειδικά των ελληνικών περιφερειών στο νέο ΕΣΠΑ και κάτι ακόμη σημαντικό: το ότι οι πόροι θα κατανεμηθούν με δείκτες αναφοράς το ΑΕΠ κάθε περιφέρειας μετά την κρίση, σε αντίθεση με το προηγούμενο ΕΣΠΑ που τρέχει ακόμη και η κατανομή γίνεται ακόμη με ποσοστά προ 2010… Έτσι, καμία περιφέρεια δεν μπαίνει στην υψηλή κατηγορία της ανεπτυγμένης περιφέρειας, μόνο 2 ελληνικές περιφέρειες θα ανήκουν πλέον στη μεσαία κατηγορία (Αττική, Νότιο Αιγαίο) και όλες οι άλλες θα είναι αναπτυσσόμενες περιφέρειες, επομένως θα έχουν υψηλότερα ποσοστά ενισχύσεων και συγχρηματοδοτήσεων – άρα και περισσότερους πόρους.
